Müslümanların sosyal, siyasî çalkantılara, ahlâkî erozyona dûçâr olmasının temel sebebi; maddi her şeylerini sık sık yenilemeye çabaladıkları halde bilgi, ilim, iman, tefekkür cephelerinden yenilenmemeleridir.
Günümüzde fen (astro fizik, mikrokimya, genetik, nanoteknoloji vs.), sosyal, manevî ilimler dallanıp-budaklanmış, teknoloji harikası vasıtalar baş döndürücü bir sür’at kazanmış. Eskiden üç ayda gidilen Kâbe’ye üç saatte varılıyor bugün! Eski çağın ilmi seviyesi, doneleri ve ulaşım vasıtalarıyla hedefe ulaşmak imkânsız değilse de çok zor…
Kur’an, “İkra/Oku!”1 ve “Ey akıl sahipleri, ibret alınız,”2 “Allah’ın rahmet eserlerine bir bakınız!”3 diye emrederek okuma ve tefekküre yönlendirir. Mesele burada bırakılmaz:
“Acaba görülmüyor mu ki, âyatın ekser açılışı ve bitiminde insanlığı vicdana havale ve aklın istişaresine hamlettiriyor4 ve diyor: Bakmazlar mı?5 Bakınız,6 Onlar hiç düşünmezler mi?7 Hâlâ düşünmez misiniz?8 Düşününüz.9 Farkında değiller.10 Akıllarını kullanırlar.11 Akıl etmezler.12 Biliyorlar.13 Bundan ibret alınız ey basiret sahipleri!14 Ki, âyet, “delil” demektir. Kur’ân’ın ibareleri ayet olduğu gibi, yaratılan her şey kevnî bir âyet, delil, belgedir:
“İnsanlar devenin nasıl yaratıldığına, göğün nasıl yükseltildiğine, dağların nasıl dikildiğine, yeryüzünün nasıl yayıldığına bir bakmazlar mı?”15 “Kesin olarak inananlar için yeryüzünde ayetler vardır.”16“Ölü toprak onlar için mühim bir delildir.”17
Öte yandan İslamiyette “Zamanın değişmesiyle ahkâm/hükümler de değişir” hakikatince yenilenmek esastır. Zira, iman, kur’an hakikatleri donuk değil, bilâkis gelişme istidadında. Yani yeniler ve yenilenir. Ki, içtihad-müçtehid, tecdid-müceddid müessesesi bunun için vardır. İçtihad-müçtehid, Kur’ân ve Sünnet-i Seniyye’den çağın anlayışına göre hüküm çıkarma/çıkaran zattır. Tecdid-müceddid; iman ve İslâmın hakikatlerini çağın ilmi ve teknolojik şartlarına göre yenileyerek izah, ispatile hurafe ve batıl şeylerden temizleme demektir. Öyle ise yenilenmeliyiz! Yenilenmeyen yenilir! Fert de, aile de, cemaat de, millet de!
Dipnotlar:
1-Alâk Suresi, 1; 2-Rûm Suresi, 50.; 3-Haşir Suresi, 2.; 4-Muhakemat, Enstitü/internet, s. 43.; 5-Gaşiye Suresi, 17.; 6-Âl-i İmrân Suresi, 137; Nahl Suresi, 37; Ankebût Suresi, 20.; 7-Nisâ Suresi, 82; Muhammed Suresi, 24.; 8-En’âm Suresi 80; Secde Suresi, 4.; 9-Sebe’ Suresi, 46.; 10-Bakara Suresi, 9.; 11-Ra’d Suresi, 4.; 12-Mâide Suresi, 58.; 13-Bakara Suresi, 75.; 14-Haşir Suresi, 2.; 15-Mü’min Suresi, 81.; 16-Gaşiye Suresi, 17-20.; 17-Zâriyât Suresi, 20.