Hayatı boyunca çevresindeki insanları, bilhassa dindar kesimi hep şaşırta gelen Fevzi Paşa, 10 Nisan 1950’de ânî ölümüyle de herkesi şaşırtarak göçüp gitti bu dünyadan.

En büyük şaşkınlık noktası şudur ki: Emekli General Fevzi Çakmak, 73 sene önce (aynen şimdiki seçim günü gibi) 14 Mayıs’ta yapılacak olan genel seçimler için propaganda gezisine çıkmıştı. Demokratların önünü kesmek için 1948’de kurdurulmuş olan Millet Partisi’nin (MP) Fahrî Başkanı olarak Trakya taraflarında seçim propagandası yapmakta iken kalp krizi geçirdi. Apar-topar İstanbul’a getirilerek Teşvikiye Sağlık Evi’nde tedavi altına alındı. Türkiye tarihinde ilk kez demokratik bir erdemlilikle yapılacak olan seçimlere tam da 34 gün kala, 10 Nisan günü hastanede öldü.

Cenaze merasimi de şaşırtacak derecede olaylı geçen Fevzi Paşanın seçim atmosferinde ölmesi, siyasî dengenin büyük ölçüde değişmesine sebebiyet vererek, bir kez daha şaşırtmış oldu: 1948’de Demokratları (DP) ortadan ikiye bölerek 30 kadar mebusu MP’ye transfer ettirerek Meclis’de grup kurduran Fevzi Paşa, seçim öncesi ânî ölümüyle, kendi partisine gelecek oyların yarıdan çok çok daha fazlasını bu kez Demokratlara kaptırmış oldu. Zira, MP ile DP’nin seçmen kitlesi, yani sosyolojik tabanı birbirine çok yakındır. Nitekim, 70 yıldır, aynı seçmen kitlesinin oyları bu iki parti arasında hep “yatay geçiş”ler yaparak geldi.

*

Evet, “dinciler ile ırkçılar”ın birleşimi mânasında olan Milletçilerin (MP) kurucu fahrî reisi durumundaki Fevzi Çakmak’ın ruh ve mizacında hep şaşırtıp yanıltmak vardı. Nitekim, Millî Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanı sıfatıyla 22 yıl (1922-44) müddetle din yıkıcılarının emrinde çalışarak dindar kitleyi aldatmış, hatta bazen sukût-u hayale uğratmış bir “Süfyanî rükün” olarak görünüyor: Son merhalede siyaset noktasında olduğu gibi, ayrıca İstiklâl Mahkemelerinin vahşiyane uygulamalarında, Şapka İnkılâbında, Şeyh Said Hadisesinde, Dersim Hadisesinde ve 1925-37 yılları arasında inkılâplar uğruna yaklaşık yüz bin başların gitmesinde de hep aynı şaşırtı rolü oynamış bir asker ve bir siyaset adamıdır.

Tam da bu noktada, pek şaşırtıcı görünen bir meseleye daha temas ederek öyle gidelim: 1946 seçimlerinde Demokrat Parti’nin listesinden “bağımsız aday” olarak Meclis’e giren emekli Mareşal Fevzi Çakmak, 1950 seçimlerinde bu kez fahrî olarak başında bulunduğu Millet Partisi’nin listesinden gösterilmişti. Fevzi Paşanın seçimden 34 gün önce ölmesi üzerine, şu garip liste değişikliğine bakın ki, onun yerine hanımı Fatma Fitnat Çakmak İstanbul adayı olarak Millet Partisi’nin listesinde gösterildi. Ne var ki, o tarihte uygulanan “Çoğunluk sistemi” sebebiyle Fıtnat Hanım seçilemediği gibi, İstanbul’da sadece Demokrat Partinin adayları seçilerek Meclis’e girebildi. 

(Bkz: Ahmet Emin Yalman; Yakın Tarihte Gördüklerim-4. İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. s: 1520.)

*

Çoğunluk sistemi: 1950 seçimlerinde uygulanan bu sisteme göre, bir seçim bölgesinde en çok oyu alan parti, milletvekillerinin tamamını alabiliyordu. Buna göre, oyların yüzde 53.5’ini alan DP, kazanmış olduğu 416 milletvekilliğiyle Meclis’in yüzde 85’ini elde ederken, CHP yüzde 39.9 oy oranıyla kazandığı 69 milletvekilliğiyle Meclis’in ancak yüzde 14’ünü elde edebildi.

O tarihteki 63 seçim çevresinden 52’sinde DP, 10’unda CHP, 1’inde (Mardin) de bağımsız aday birinci oldu.

Garip bir tablo: 1950 seçimlerinde başta Tunceli olmak üzere, Marmara, Ege ve İç Anadolu Bölgelerindeki illerin tamamında DP birinci gelirken, Trabzon, Sinop, Kars, Erzincan, Malatya, Bitlis, Bingöl, Hakkâri, Van ve Hatay’da CHP birinciliği kazanmış oldu.