Mustafa Kemal, 1923 yılı başlarında Said Nurs’den heykel dikmek için fetvâ istiyor. O tarihte Diyanet teşkilâtı henüz kurulmadığı için, Ankara’da fetvâ vermeye hem yetkili, hem de itibar edilir bir şahsiyet olarak Bediüzzaman Said Nursî var.

Öte yandan, Lozan’da bulunan İsmet Paşa başkanlığındaki Türkiye heyeti de, ecnebileri memun etmek ve onlara güven vermek için “dinde reform” mahiyetinde bazı belgeler istiyor.

Dinde yapılacak reform hareketinin başında da heykelcilik geliyor. Mustafa Kemal de, bu talep doğrultusunda Said Nursî’den heykel ve içki fetvasının yanı sıra, ayrıca kadınların kısmen açılabileceğine dair bir fetva vermesi talebinde bulunuyor. (Necmettin Şahiner, Son Şahitler–II: 298; Said Nursi, Emirdağ Lâhikası: 247)

Yukarıda ismi zikredilen son şahitler, hatıralarında ittifakla şunu anlatıyor: “Mustafa Kemal sordu: ‘Molla Said! Heykel meselesindeki fikrin nedir? Ben Sarayburnu’na bir heykelimin dikilmesini istiyorum. Buna ne dersin? Bunun bir fetvasını bulabilir misin?’

“Said Nursî: ‘Paşa! Biz sana heykel dikmen için mi yardım ettik? Millet bunun için mi harbetti? ...Büyük Kur’ânımızın bütün hücumu heykelleredir. Müslümanın heykelleri camiler, medreseler, hastahaneler, yetimhaneler gibi mâbedler ve hayır müesseseleridir.”

Netice itibriyle, Said Nursî, hiçbir şart altında istenen fetvâları vermeye razı olmuyor ve haliyle aralarındaki ipler kopuyor. Üstad Bediüzzaman, kısa süre sonra Ankara’dan ayrılarak Van’a gitmeyi tercih ediyor.

***

GÜNÜN TARİHİ 3 Ekim 1926

Heykelcilik furyası başlıyor

Yeni Türkiye’de ilk heykelin dikildiği Sarayburnu mevkii, İstanbul’un en gözde, en stratejik noktalarının birini teşkil ediyor. Bu müstesna mevkiin arka (kara) kısmında Gülhane Parkı ile Topkapı Sarayı, sağında Marmara Denizi, solunda Haliç, önünde ise İstanbul Boğazı yer alır.

Dolayısıyla, ister sâhil yolu, ister demiryolu ve isterse deniz yolundan, İstanbul merkezine kim nereden gelirse gelsin veya nereye giderse gitsin, illâ ki Sarayburnu’ndan geçmek, hiç olmazsa burayı görmek durumunda kalıyor.

İşte, böylesine gözde, böylesine stratejik bir mevkiye, Cumhuriyet tarihinde dikilen ilk büyük heykelin açılış töreni 3 Ekim 1926’da yapıldı. Yapım ve döküm işi Avusturya’daki bir atölyede tamamlanarak İstanbul’a getirilen 3 metre yüksekliğindeki bu heykel, Avusturyalı heykeltraş Heinrich Krippel’dir. Heykelin masrafları, İstanbul Belediyesi tarafından karşılandı. Bu tarihteki belediye başkanı Muhittin Üstündağ idi.

*

Mustafa Kemal’in Sarayburnu’daki bu heykeli, aynı zamanda yeni rejimin ideolojisini de sembolize ediyordu. İstanbul’un deniz tarafına, Marmara Denizi ile İstanbul Boğazı’nın kavşak noktasına, özellikle Avrupa’dan gelecek diplomat ve turistlerin en rahat görebilecekleri mevkiye yerleştirilen bu bronz heykel ile Türkiye’den dünyaya, hasseten Batı’ya şu mesaj veriliyordu: “Bakın biz değiştik. Artık eskisi gibi değiliz. Size benzemeye başladık. Refom yaptık. İslâmdan uzaklaştık. Haberiniz olsun. İşte görüyorsunuz.”

Heykelin açılış töreni sebebiyle bir tebrik–teşekkür telgafı gönderen Mustafa Kemal, şu ifadeleri kullandı: “Muhterem İstanbul halkının ilk defa heykelimi dikmek sûretiyle gösterdiği yüksek kadirşinaslıktan ve resm–i küşât (açılış töreni) münasebetiyle hakkımda izhar buyrulan necip hissiyattan dolayı samimi teşekkürlerimi arz ederim. Sözün bundan sonrası heykeltıraşlarındır.” (Gültekin Elibal, Atatürk ve Resim-Heykel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973, s: 194.)