Yetiştikleri mekânlar şarkın en heybetli dağ ve vadileri ile meşhur coğrafyalardır. Bu Kutuplardan biri Norşin ve Gayda (Bitlis), diğeri Süleymaniye ve Erbil’in ilim havzalarında okumuş, yetişmiş, ilmî kariyerlerinin zirvesini bu şark coğrafyasındaki medrese ve tekkelerde tamamlamışlardır. Aldıkları o ilmin hakkını vermek için ömürlerinin sonuna kadar yaşadıkları bölgelerde ve dünyadaki insanlara tebliğ görevi ile kendilerini vazifeli görmüşlerdir. Şarkta tarihî bir miras olan bu medrese ve tekkeler o zamanlarda âdeta zirve terakkiyatında idiler. Maalesef daha sonra  zamanın sistemi o güzide kurumlara ağır zararlar verdi.

Dünyada robotu ilk defa icat eden Ebu’l İz İsmail’in (1136-1206) Cizre medreselerinden çıkması tesadüfî değildir. Kitabı, beş yüz yıl önce Latinceye çevrilmiş. Batıda bilaşüphe meşhur bilim insanı Michelangelo ondan ilham almış. Michelangelo aynı zamanda Avrupa’da toplumsal, siyasal, ekonomik değişimlere yol açan ve yüzyıllarca süren Rönesansın öncülerindendir.

Bu iki deha: Bediüzzaman ve Mevlâna Halid’in etkileri hem Türkiye’de hem İslâm dünyası çapında, hem de küresel bazda devam etmektedir.

Kitapları onlarca dile çevrilmiş, hizmet kolları ve etkileri doğuda ve batıda gayr-i müslim olan ülkelerde dahi sessizce ve dikkatlice devam etmektedir. Olumsuzluklar ve cahil istismarcılar onların hizmetlerini asla durduramaz. Temel sağlam ve kendini risklere karşı savunacak kapasitede.

Ulema ve meşayihin genelde İslam âlemi içinde etkileri olmuşlardır. Ama bu iki önemli şahsiyet artık küresel çapta tanınmakta ve tesirleri hem bilim çevreleri, hem de halklar arasında gözlenmektedir.

Bediüzzaman, bir asra yakın uzun ve bereketli bir hayat yaşamıştır. Bu asır, sadece Türk tarihinde değil, insanlık tarihinde de en büyük inkılapların cereyan ettiği bir devirdir. Bu esnada yaşayan nice insanlar fikrî zikzaklar geçirip düşünce değişiklikleri ortaya koymuştur. Bediüzzaman’da dikkat çeken husus, onun ilk söyledikleri ve yazdıkları ile son söyledikleri ve yazdıkları arasında bir farklılığa rastlanmamasıdır.

İlmî ve fikrî olgunluğa çok erken yaşta ulaşması ve Bitlis’te ki hocalarından Şeyh Emin’in henüz büluğa ermemiş bir çocuk olan Said’e “kisve-i ilmiye” giydirmesi, Bediüzzaman’ın dikkatleri çeken istisnaî hadiselerden birisidir. Yani anlaşılıyor ki Bediüzzaman, daha işin başında, hayatı boyu mücadelesini yapacağı temel fikirleri sistematize etmiştir. Ele aldığı üç düşman meselesi âdeta nokta-i merkeziyesini, kalbini teşkil etmektedir. Bediüzzaman’ın üç düşmanı cehalet, zaruret ve ihtilaftır. Bu üç düşmana Eski Said döneminde ki yazıların hemen hepsinde olmak üzere, bütün yazılarında rastlamak mümkündür. Bu üç temaya değişik vesilelerle çok farklı üsluplarla yer vermiştir. Birinde şöyle der: “Her bir mümin İ’lâ-yı Kelimetullahla mükelleftir. Bu zamanda en büyük sebebi maddeten terakki etmektir. Zira ecnebiler, fünun ve sanayi silâhıyla bizi istibdad-i manevîleri altında eziyorlar. Biz de fen ve san’at silâhıyla İ’lâ-yı kelimetullahın en müthiş düşmanı olan cehil ve fakr ve ihtilaf-ı efkara cihad edeceğiz.”

Kaynak: 

M. İkbal SEYDA

Divan-ı Harb-i Örfi, s. 57 (Bu ibare Mart 1909 tarihli 70 numaralı Dini Ceride’de çıkan yazısından alınmıştır.)