Modern zamanlarda insanlar internet, medya, müzik, eğlence ya da dünyayı sarsan şok haberlerle sersemletilip uzaktan kumanda edilen robotlar haline getirilmek isteniyor.
Sosyal bilimciler bunu “zombi insan” tabiri ile ifade ediyorlar. Çalışan, üreten ama düşünmeyen, tefekkür etmeyen, sorgulamayan, araştırmayan, körü körüne taklit edip şüphelenmeyen bir “mezar-ı müteharrik”…
KUR’ÂN VE PEYGAMBERİMİZ (asm)
Dinimiz araştırmayı, sorgulamayı, incelemeyi emrediyor. “Neden akıl etmiyorsunuz?” (Enbiya Sûresi, 10) “Size bir haber getirildiğinde doğruluğunu araştırın!” (Hucurat Sûresi, 6) mealindeki birçok âyetler her konuda inceleme, araştırma ve sorgulamayı emrediyor.
“Hakkında bilgin olmayan şeyin ardına düşme” (İsra Sûresi, 36) âyeti de taklit etmeyi reddedip, araştırıcı olmayı tavsiye ediyor.
Aslında dinimizdeki meşveret ve şûrâyı emreden âyetleri de bu çerçevede değerlendirebiliriz. Kur’ân ve Sünnet-i Seniyye düsturları ışığında çözüm bekleyen problemleri istişare ve meşveret etmek Kur’ân’da mü’minlerin vasfı olarak nitelendiriliyor.
Peygamberimiz de (asm) vahiy ile belirlenmemiş olan bütün konularda, sosyal ve siyasî meselelerin çözümünde “istişare”yi esas almış ve hayatın her safhasında uygulamıştır.
SAHABELER
Araştırıcı, sorgulayıcı olma konusunda en güzel örnekleri Peygamberimizin (asm) ve Sahabelerinin hayatlarında görüyoruz. Sık sık ruhlarına hediye ettiğimiz salâvatlarımızda andığımız “Âl ve Ashab” her anlarında “Rabbimiz bizden ne istiyor?” sorusu ile hemhal olduklarından hem kendi hayatları, hem de müşriklerde gördükleri halleri sorguluyor, daha güzel ahlâka müşteri oluyorlar. Bu konuda İslâm’dan önceki halleri yakinen müşahede ettiklerinden muazzam bir teyakkuz yani uyanıklık, farkındalık, pişmanlık, tövbe hali içindeler. Cahiliye dönemini andıran hareketler karşısında hemen şüphelenip, dikkat kesiliyor, herkesi ve her şeyi sorgulayarak dünyalarına alıyorlar. Bu konuda siyer-i nebi onların muhteşem ibret levhalarıyla dolu.
Sahabelerin ders verdiği “Tabiin” ve onların talebeleri olan “Tebe-i Tabiin” dönemlerinde bu hassasiyet devam ediyor. Sonra gitgide gelişen bir rehavet ve taklit dönemi araştırma, sorgulamanın önemini ihmal ettiriyor. Sathi ve yüzeysel düşünme hakim oluyor.
YOL HARİTASI
Dünyaya gönderiliş gayemiz nedir? Nereden gelip nereye gidiyoruz? İnsanlar neden ötekileştirilir? Bizi birbirimizden farklı kılan nedir?.. gibi sorular bizi bilinçli bir farkındalık seviyesine adım adım götürecektir. Olayları bütün yönleriyle muhakeme etmeye gayret etmek, tahlil ve terkipler yapmaya çalışmak, yaradılışımıza ekilmiş istidat tohumlarını inkişaf ettireceği gibi çevremize de bu pencereden bakmayı sağlayacaktır. Kendimizi keşfettiğimiz gibi etrafımızdaki gizli istidatları da bu yolla belki daha hızlı fark edeceğizdir.
Peygamberimizin (asm) “Allahım! Hayretimi artır!” duâsını da bu çerçevede tefekkür edebiliriz. Hayret etmek insanı düşünmeye, sorgulamaya, araştırmaya, incelemeye sevk eden bir haldir…
HÜLÂSA
Hayat yolculuğumuzdaki böyle bir yol haritası ötekileştirmeyi engelleyeceği gibi kardeşlik ve dayanışmayı sağlayıp safları sıklaştıracaktır. Farklılıklardaki tamamlayıcılığı keşfetmek insanın manevi gelişimi için mükemmel bir adımdır.
(Bizim Aile Dergisi Temmuz 2020 sayısından alınmıştır.)