Devam edelim. 

Dinden soğutulanlar kötü örneklerden etkileniyorlar. 

Örneklik konusu insanların tabiatı ile ve toplumların tabiatı durumunda olan kültürleri ve medeniyetleri ile de ilgili. 

Kusursuz insan olmadığı gibi kusursuz toplum da yok. Tabiatı gereği sürekli iniş çıkış halinde olan insanoğlunun her bir ferdinin alkışlanacak fikirleri ve halleri de var yanlışları da. Zaafları da var, ahlâkî çizgileri de. 

Aynı şekilde her toplumun içinde ideale yakın iyiler de var diplerde sürünenler de.

Bakış açısına göre değişen doğrular ve yanlışlar da var. 

Her ülkenin, her kültürün kendisine göre farkları, mukayeseli üstünlükleri ve zorlukları var. 

Meselâ birçok yönden “örnek ülke” durumunda olan Avustralya’da Federal Parlamentoda çalışanların üçte birinin cinsel tacize maruz kaldığını gösteren bir rapor bugünlerde orada hayli ciddî tartışmaya sebep oldu. 

Erkek egemenliğinin abartılıp kadına zulme dönüştürüldüğü birçok toplumda aynı zamanda eşitlikçi toplumlara nazaran misafirperverliğin de yüksek olmasını ya da aile bağlarının daha güçlü olmasını neyle izah edeceğiz? 

O halde kişiler için de toplumlar için de önemli olan, mukayeseli üstünlükler açısından bakıldığında ideale en yakın olmak. 

Devletler için de önemli olan bireysel açıdan içselleştirilmiş ahlâka katkı yapacak bir eğitim, kültür ve hürriyet ortamını ve öz yönetime kapı açan demokratik yönetimi garanti edebilmek. 

Dünyanın küçük bir köy olmasının en basit sonucu zulüm ve sömürünün biçim değiştirmesi, etkileşim ve asimilasyon. 

Bu küçük küreköyde, diller, kültürler, mezhepler, meşrepler aynı potada eriyip birbirine benziyor ve karışıyor.

Küreköyün dinleri de elbette birbirinden etkileniyor. Hakikî ve muhkem olanı şanslı ve dayanıklı. 

Ahlâkî açıdan önemli olan ise evrensel ahlaka ve fıtrî-ilâhî ahlaka yakınlaşabilmek.  

Yine bu açıdan önemli olan, din ve ahlak ilişkisinin nasıl kurulduğu.

Zayıf itikat ve zayıf dindarlık ahlaken güçlenmeye yetmiyor. 

Dindar ahlâk için Allah sevgisi yanında Allah korkusu da şart. Çocuk için, hasta için, yaşlı için, dezavantajlı gruplar için cennet fikri dünyadaki mazlumiyetin ebediyetteki telafisinin bir garantisi iken gençleri ve güçlüleri taşkınlıklardan ve zulümlerden ancak cehennem fikri uzak tutabilir. 

Bu da dörtlü bir dengedir: Zulmünün hesabı için Allah’tan havf etmek ile adaletin tecellisi için Allah’a reca ve iltica etmek (korku ile ümit) dengesi.

Ahirette mutlak adaletin sağlanacağında dair inanç, ümit ve beklenti elbette dünyada adaletin sağlanması açısından isteksizlik sebebi değil ve olmamalı. 

Haklıya hakkını vermek ve suçluya cezasını vermek, var olalıberi devletin de görevi, ama asıl, ezelî olan Allah’ın vaadi.

Allah’ın kudretinin sınırsızlığına hakkıyla inanan, ahirete de inanır, adaletinin tam tecelli edeceğine de…

Allah’a inanmayan seküler ahlâk sahiplerinin ahlâkı da bir ahlâktır, ama sebepsiz kaldığı ve ahiret ve ebediyet fikriyle desteklenmediği için her an yıkılmaya mahkum bir kâğıt-kule ya da kum-kaledir. 

Ahirete inanan sadece dünyasını değil hem dünyasını hem ahiretini düşünür. Dünyaya ahiret hesabına değer verir. 

Ahirete inanmayan ise sadece dünyayı daha iyi nasıl yaşayacağını düşünür. 

O halde asıl mesele Allah’a ve ahirete hakikaten inanan insanları yetiştirebilmek. 

Bunun için ise yine samimiyete ve ihlâsa dayalı sivil din hizmetleri bir ön şart.