Birçok fizikî ve fıtrî özellikte buluşurlar. Yeme, içme, uyuma, doğma, ölme, vs. gibi özellikler. Listeyi bu şekilde uzatabiliriz.. Ancak insanı hayvandan ayıran birkaç önemli özellik daha bulunur. Bunlardan biri akıl, diğeri vicdandır. Kur'ân'da birçok ayette, Allah; insanları akletmeye, fikretmeye yani "düşünme"ye davet eder.

Demek ki akıl sahibi olmak son derece önemlidir. “İnsan” olmanın göstergesi, alamet-i fârikası akıldır. Ancak aklı doğru yönetmek de en az onun kadar önemlidir. Çünkü akıl tek başına doğruyu gösteren bir pusula olamaz. Bu kez imtihanın sırrı gereği insanda bulunan hayvanî özelliklerden biri olan “nefs” devreye girer. Nefs; günaha meyleden, vicdandan yoksun bir duygudur. Bazen insanların yanlış tutumları karşısında “Akla fikre ziyan”, “akıl tutulması” gibi ifadelerle hayretimizi dile getiririz. Günümüz tabiriyle bu, “absürt” bir durumdur. Kişi aklıyla düşünmüş, ancak ne yazık ki vicdanını susturmuş, nefsine kulak vermiştir.

Nefsin güdümünde olan akıl sahibi de aklını kötüye kullanır. Kurnaz ve yalancıdır. Kumar oynar, soygun yapar, çalar çırpar, insan öldürür, zulüm eder, nefsinin esiri olup, yanlışa düşerek hayatını mahveder. Dolayısıyla hem dünyasını hem de ahiretini kaybeder.

İşte bu aşamada insan; en büyük özelliği olan aklını doğru yerde kullanma iradesini göstererek diğer insanî özelliği olan "vicdan"dan yardım alır. Aklıyla düşünür, vicdanıyla nefsini susturur ve karar verir. İşte bu da selim fıtrattır. Selim fıtratın alacağı karar da doğru olacaktır. Artık icraata geçebilir. Doğrucudur. Yalandan medet ummayan cesur insandır o. Doğruyla yatar, dürüstlükle kalkar, merhametle yaşar. Vicdanıyla karar verir. Vicdan mekanizması işlek, parlak ve şeffaftır. Hakkaniyetlidir. Ayaklar altına düşmüş olan haksızlığı tutar, hakkı kaldırır ve insanlığı yaşatır. Fıtrat ibresi hep "doğru"yu gösterir. İnsanlığın kurtarıcısı bir güven kaynağı, dürüstlük sembolüdür o. Burada aklın, fikrin, vicdanın ve "İnsan" olmanın hakkı verilmiş olur. Hayat bir ırmak gibidir. İnsan, tabiatın ruhuna uygun davrandığında (akıl ve vicdan bütünlüğü içinde) hayat ırmağının akışında doğru istikamete doğru seyreder, kâmil insan olur. 

Eğer, aklını nefsinin dizginlerine teslim ederse; hayatın akışına ters istikamete giderek, fıtratından uzaklaşır, hayvaniyete meyleder. Bediüzzaman'ın ifadesiyle: "Hâlık-ı Rahîm ve Rezzak-ı Kerîm ve Sâni-i Hakîm; şu dünyayı, âlem-i ervah ve ruhaniyat için bir bayram, bir şehrâyin suretinde yapıp bütün esmasının garaib-i nukuşuyla süslendirip küçük büyük, ulvî süflî her bir ruha, ona münasip ve o bayramdaki ayrı ayrı hesapsız mehasin ve in’amattan istifade etmeye muvafık ve havas ile mücehhez bir ceset giydirir, bir vücud-u cismanî verir, bir defa o temaşagâha gönderir. Hem zaman ve mekân cihetiyle pek geniş olan o bayramı; asırlara, senelere, mevsimlere hatta günlere, kıtalara taksim ederek, birer taife ruhlu mahlukatına ve nebatî masnuatına birer resmîgeçit tarzında bir ulvî bayram yapmıştır." (17. Söz)

Yukarıda izah edildiği gibi; biz “insan” olarak şu fânî alemden "resmî geçit" tarzında geçmekteyiz. Dikkat ederseniz ifadeye "mukim" demiyor. “Geçmekteyiz”, diyor. Resmî geçitte bize öğretilen kurallara göre hareket edilerek gösteri tamamlanır. Vazife ifa edilir. Ama o geçitte kuralsız, kaidesiz olan hem maskara olacak hem de sonuç olarak o törenden atılacaktır.