Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Alkol ve sigarada vergiyi devamlı arttırıyoruz, bundan dolayı çok rahatsızlar. Yani suluda arttırıyoruz hem de sigarada falan artırıyoruz. Fakat hayret. Aç sefil geziyor ama rakıyı, birayı almaktan geri durmuyorlar. ‘Yeter ki alayım’ diyor” ifadelerini kullandı.

Öncelikli olarak belirtelim ki yazımızın amacı ne sigarayı ne de alkol ürünlerini savunmak değildir, olamaz da. Aksine tüm tütün ve alkol ürünlerinin dinî açıdan sakıncalı olduğu ve kullanılmaması gerektiği gibi, sağlık açısından da geri dönüşü olmayan rahatsızlıklara ve sorunlara yol açtığını belirtmeye gerek yoktur sanırız.  

Aşağıda yazacaklarımızın amacı tütün ve alkol ürünlerinin kullanımını desteklemek değil, doğru yöntem hususunda tespit ve öneride bulunmaktır.

Yanlış adımlar ile doğru hedefe gidilir mi? 

2013 yılı Temmuz ayında bir paket tütün ürününün ortalama fiyatı 7.52 lira iken 2022 yılı mayıs ayında bir paket tütün ürününün ortalama fiyatı %250 zam eklenerek 26.50 liraya kadar yükselmiş. 

Aynı şekilde alkol ürünleri de hükümetin vergi arttırarak caydırma politikası kapsamında son 10 yılda %450 gibi devasa bir artışla zamlanmış.

Peki, vergi oranlarını arttırarak toplumun bu tür ürünlerden uzak tutulmaya çalışılması planı acaba başarıya ulaşmış mıdır dersiniz? 

Öncelikle az kullanmak ile hiç kullanmamayı tercih etmek arasındaki farkı hatırlatarak başlayalım.

Soruyu da Sayın Zeynep Didem UNUTMAZ DURMUŞOĞLU’nun Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisinde yayınlanmış olan “Sigaradaki Fiyat Artışlarının Sigarayı Bırakma Kararına Etkisinin Internet Arama Trafiği Verileri ile Analizi” adlı makalesinden aşağıya aynen aldığımız bir kesitle cevaplayalım: 

“Araştırmanın bulguları incelendiğinde her iki zam dönemi sonrasında da, ‘elektronik sigara’ ve ‘ucuz sigara’ arayışlarının istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde arttığı görülmüştür. Bu durum, sigara fiyatlarındaki artışın (vergilerdeki artış yoluyla) kullanıcıları yeni bir davranış arayışı içine ittiği … Ancak bu arayış, sigara alışkanlığından kurtulmak yerine daha çok ikame/ucuz ürün arama şeklinde gerçekleşmiştir.”

Aynı şekilde vergi arttırımının alkol kullanımına etkisini değerlendirdiğimizde ülkemizde 2004 yılında 897 milyon litre alkol tüketiliyorken 2018 yılında 1 milyar 117 milyon litreye kadar yükselmiş. 

Her yasak kendi isyancısını doğurur. Dolaylı yasaklama gayretleri dolaylı tepkilere sebep olur. Toplum psikolojisinden ve sosyolojisinden bîhaber yöneticilerimiz, toplumu kendilerince düzeltmek ve kötülüklerden korumak isterken daha da berbat hale getirdiklerini galiba fark edemiyorlar.

Sosyolojide yani toplum biliminde çokça bilinen bir kaideye göre, toplumsal destekle takviye edilmeden yasaklanan şey çekicidir. 

Bu sebeple, dolaylı ve dolayısıyla hileli sayılan yasaklar toplum tarafından kabul görmediği gibi meraklılarını ve ilgililerini legal düzenden illegal düzene itici bir güç de olmaktadır. 

Nasıl ki tütün zamlarından sonra kaçak tütün piyasası artış göstermiş, aynı şekilde alkol zamlarından dolayı da kaçak ve sahte alkol kullanımı artmıştır. Bu da maalesef ölümlere sebebiyet vermiştir.

Sonuç olarak, “Doğru hedefe yanlış adımlarla varılmaz. Zaten bu halde ortada yol da kalmaz, yolcu da.”