Ege Denizi’ndeki Limni Adası’nın Mondros sâhilinde biraraya gelen Osmanlı ve İtilâf Devletleri temsilcileri, Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren ateşkes (mütareke) antlaşmasına imza attılar: 30 Ekim 1918.

Adı “Mütareke/Ateşkes” olan bu ant-laşma, bizim açımızdan öylesine yakıcı bir ateşe döndü ki, yüzyıllar boyunca birikmiş olan maddî ve mânevî servetimizin mahvına sebebiyet verdi.

Ama, şu var ki: Bazen saadetten felâket çıktığı gibi, bazen felâketten saadet de çıkar.

İşte, bu iki halin bir özeti:

1) Mondros Mütarekesi, Osmanlı hükümetinin sonunu getirmekle kalmadı, aynı zamanda ülke topraklarının yarıdan fazlasının işgal edilmesini de netice verdi.

2) Eş zamanlı olarak, Anadolu ve Rumeli’nin hemen her tarafında kurulmaya başlayan Müdâfaa-i Hukuk Cemiyetleri, mütareke şartlarını kabul etmeyerek vatanın istiklâl ve istikbâli için bilfiil harekete geçti.

***

1914 yılı sonlarında başlayan I. Dünya Harbi, Eylül 1918’e gelindiğinde, bu savaşın Osmanlı ve müttefikleri açısından bir mağlûbiyet olduğu kesinlik kazandı.

Bunun üzerine, mağlûbiyeti kabul eden ülkelerden Bulgaristan 29 Eylül’de, Almanya ise 4 Ekim’de ABD’ye başvurarak barış için arabuluculuk yapması teklifinde bulundu.

Bu durumda Osmanlı Devleti’nin de eli kolu bağlanmış oldu. Üstelik, ülkenin hemen her tarafında topyekûn işgal girişimleri başlamış durumdaydı. Yani, şartlar alabildiğine zorlaşmıştı.

İşte, bu ağır şartlar altında kalan Osmanlı hükûmeti, 5 Ekim’de ABD Başkanı Wilson’a başvurarak barış girişiminde bulunmasını istedi.

Bu arada, İttihatçı Talat Paşa kabinesi istifâ etmek zorunda kaldı. (8 Ekim) Onun yerine 14 Ekim’de İzzet Paşa geldi ve yeni bir hükümet kuruldu. İşte, Mondros Mütarekesi’ni imzalayan da bu yeni hükümetin temsilcileriydi. 

Osmanlı hükümeti adına Bahriye Nâzırı Rauf (Orbay) Bey, Büyük Britanya (İngiltere) adına ise Amiral Arthur, söz konusu antlaşmaya imza atan tarafların temsilcileri idi. 

***

İki taraf arasında 30 Ekim günü imzalanan yirmi beş maddelik antlaşma metni, Osmanlı hükümetini her yönüyle pasif ve etkisiz bir hâle getirdi. İşte, esaret şartlarına benzeyen o kahredici antlaşmanın bazı maddeleri:

1) Boğazlar açılacak. Güvenliği sağlamak için de, İstanbul ve Çanakkale Boğazı Osmanlı’nın değil, İtilâf Devletleri’nin kontrolü altında tutulacak.

2) Kuzey Afrika ve Arabistan’da bakiyesi kalmış olan Osmanlı orduları, silâh ve mühimmatlarıyla birlikte İtilâf kuvvetlerine teslim edilecek.

3) Osmanlı sınırındaki bütün mayın sahaları temizlenecek, gerekirse bu konuda yardım istenecek.

4) Asker sayısı azaltılacak, komutanların çoğu terhis edilecek ve bunların teçhizatı da İtilâf Devletleri’ne teslim edilecek.

5) Osmanlı donanmasına bağlı büyük gemiler silâhtan arındırılarak denetim altında tutulacak ve bu gemiler limanlardan dışarı çıkmayacak.

6) İtilâf Devletleri, bir direnişle karşılaşmaları halinde, silâhla müdahale etme, hatta işgal girişiminde bulunma hakkına sahip olacak.

7) Osmanlı hükümetinin, hükümet işleri dışındaki bütün haberleşme (telsiz-telgraf-telefon) işlemleri İtilâf Devletleri tarafından denetlenecek.

8) Denizciliğe, askerliğe ve ticarete ait maddelerin ve malzemelerin tahrip için kullanılması önlenecek.