Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde yaşanan Arap Baharı/Uyanışı, Fransa’da devam eden Sarı Yelekliler protestoları, Hong Kong’da yüz binlerle yapılan yürüyüşler, Lübnan’da sosyo-ekonomik temelli gösteriler, Irak’ta Kasım Süleymani’nin öldürülmesi ile şiddetlenen ABD karşıtlığı ve işsizliğin getirdiği problemler, İspanya’daki sokak hareketleri vd. yerlerdeki toplumsal protestoların son 10 yıla damgasını vurduğu söylenebilir.
Kolektif “kimlik” siyasetinin belirgin bir şekilde 1980’lerden itibaren başladığı belirtiliyor. Bununla birlikte özellikle geçen son 10 yıllık süreçte sosyal adalet, hukukun üstünlüğü, demokrasi, hürriyetlere muhtelif toplumsal unsurlarca daha da önem atfediliyor. Aynı zamanda ulusal sınırları aşarak talep ediliyor.
Kelebek Etkisi terimi herkesin malûmudur. Yani bir yerdeki gelişmelerin/olayların, daha farklı bir coğrafyadaki gelişmelere sebep olabileceği fikridir. Diğer bir deyişle “Brezilya’daki bir kelebeğin kanat çırpmasının Teksas’ta kasırgaya sebep olabileceğidir.” Yani “görünüşte bağlantısı kesilmiş toplumsal unsurun veya coğrafî yerlerin bağlı olduğunu ve küçük gelişmelerin büyüğünü meydana getirebilecek metafordur.
“Kelebek siyaseti” de Harvard Hukuk Okulu’ndan Cathirine Mackinon tarafından “bir insana yönelik müdahalenin er geç büyük karmaşıklıklara sebep olacak ve istikrarsız bir siyasî sisteme yönelme” olarak tanımlanıyor. Tunus’ta 2011’de güvenlik güçlerinin, sokak satıcısı Muhammed Buazzizi’ye karşı uyguladıkları şiddet bütün Kuzey Afrika ve Ortadoğu’ya yayılarak, Arap Baharı rüzgârını estirmişti.
Bugün ise Minneapolis’te bir polisin, siyahî George Floyd’u nefes almasını engelleyerek öldürmesi üzerine halk olayları başladı. ABD’de yayılan “Nefes Alamıyorum” gösterilerine Avrupa’dan Avustralya’ya kadar geniş bir alanda, “Kelebek Etkisi/kanat çırpması” gibi destekler geliyor. Göstericilerin Fransa’daki benzer polis şiddetini ve ırkçılık vak’alarını da vurguladıkları bildiriliyor. Böylece “domino etkisi”nden söz etmek de mümkündür.
Yine geçen 10 yıllık dönemde devrimci kabul edilen sosyo-politik hareketlerin Kuzey Afrika, Ortadoğu, Avrupa ve Amerika’da etkileri görüldü. Böylece Arap Baharı’nın gerçekleştiği ülkelerde otokratik yönetimler sarsıldı/değişti veya diktatörler devrildi. Bu anlamda sosyo-politik hareketlerin, Samuel Huntington’un “Medeniyetler Çatışması” tezini boşa çıkardığı da yorumlanabilir.
Aynı etkinin ABD’de, göstericilerin taşıdığı “Siyah Hayat Önemlidir” pankartları, polis şiddeti ve ırkçılık, ulusal diyaloğu zorluyor. Diğer taraftan “Siyah Hayat Önemlidir Hareketi”nin önemli destekçilerinden Princeton Üniversitesi eski akademisyenlerinden Cornel West, “Irk Önemlidir” isimli eserinde “siyahların sorunlarını çözmek yerine, onları kontrol altına almaya çalışıyorlar” eleştirisini getiriyor.
Andrew Heywood’a göre kimlik siyaseti “özgürlük ve güç kazanma kaynağıdır. Kimlik toplumsal ve siyasal ilerlemeyle, saf ve özgün bir kimlik inşasına yönelik kültürel varlığını hissettirme yoluyla başarılabilir.”
Marcus Garvey, 20. Yüzyıl başlarındaki “Afrika’ya dönüş” mesajını savunan Siyahî Milliyetçiliğin lideriydi. Siyah Müslümanlar Hareketi de 1929’da kuruldu. Reformcu görüşlerle hareket eden Martin Luther King, 1960’larda “Siyahların Durumunu İyileştirme Ulusal Kurulu”nu kurarak sivil haklar mücadelesi verdi. 1966’da Kara Panterler liderliğinde Siyah Gücü Hareketi kuruldu. ABD’de muhtelif tarihlerde farklı yöntemlere sahip, siyahî kimlik inşası için örgütler kurulduğu anlaşılıyor.
“George Floyd” gösterileri de adalet, eşitlik, hürriyet, ayrımcılık karşıtlığı çerçevesinde; Houssem Ben Lazreg ve Amira Hassnaoui tarafından “Amerikan Baharı”nın kıvılcımı şeklinde değerlendiriliyor. Böylece sosyal adalet merkezli Arap Baharı ile benzerlikler arz ettiği kuvvetle muhtemeldir.