Bab-ı ihya ve imâtedir; ism-i Hayy-ı Kayyum’un, Muhyî ve Mümît’in cilvesidir.

Hiç mümkün müdür ki, ölmüş, kurumuş koca arzı ihya eden ve o ihya içinde, her biri beşer haşri gibi acib üç yüz binden ziyade envâ-ı mahlûkatı haşir ve neşredip kudretini gösteren ve o haşir ve neşir içinde nihayet derecede karışık ve ihtilât içinde, nihayet derecede imtiyaz ve tefrik ile ihâta-i ilmiyesini gösteren ve bütün semâvî fermanlarıyla beşerin haşrini vaad etmekle bütün ibâdının enzarını saadet-i ebediyeye çeviren ve bütün mevcudatı baş başa, omuz omuza, el ele verdirip, emir ve iradesi dairesinde döndürüp, birbirine yardımcı ve musahhar kılmakla azamet-i rububiyetini gösteren ve beşeri şecere-i kâinatın en câmi’ ve en nazik ve en nazenin, en nazdar, en niyazdar bir meyvesi yaratıp, kendine muhatap ittihaz ederek, her şeyi ona musahhar kılmakla insana bu kadar ehemmiyet verdiğini gösteren bir Kadîr-i Rahîm, bir Alîm-i Hakîm, kıyameti getirmesin, haşri yapmasın ve yapamasın, beşeri ihya etmesin veya edemesin, mahkeme-i kübrâyı açamasın, Cennet ve Cehennem’i yaratamasın? Haşa ve kellâ!

Evet, şu âlemin Mutasarrıf-ı Zîşan’ı, her asırda, her senede, her günde bu dar, muvakkat rû-yi zeminde haşr-i ekberin ve meydan-ı kıyametin pek çok emsalini ve nümunelerini ve işârâ­tını icad ediyor.

Ezcümle: Haşr-i bahârîde görüyoruz ki, beş altı gün zarfında küçük ve büyük hayvanat ve nebatattan üç yüz binden ziyade envâı haşredip neşrediyor. Bütün ağaçların, otların köklerini ve bir kısım hayvanları aynen ihya edip iade ediyor. Başkalarını ayniyet derecesinde bir misliyet suretinde icad ediyor. Hâlbuki, maddeten farkları pek az olan tohumcuklar o kadar karışmışken, kemâl-i imtiyaz ve teşhis ile, o kadar sür’at ve vüs’at ve sühulet içinde, kemâl-i intizam ve mizan ile, altı gün veya altı hafta zarfında ihya ediliyor. Hiç kàbil midir ki, bu işleri yapan Zata bir şey ağır gelebilsin, semâvât ve arzı altı günde halk edemesin, insanı bir sayha ile haşredemesin? Hâşâ!..

Asa-yı Musa, s. 206

LÛ­GAT­ÇE:

bab-ı ihya ve imâte: hayata ve ölüme mazhar etme bahsi.

haşir ve neşir: öldükten sonra tekrar diriltilerek Allah’ın huzurunda toplanma ve amel defterlerine göre hak edilen yerlere dağılma.

ihtilât: birbiri içine karışmak.

ihya: hayat verme, canlandırma.

ism-i Hayy-ı Kayyum: Cenab-ı Hakkın “her an diri olup her canlıya hayat veren ve her şeyi ayakta tutan” manasındaki ismi.

Muhyî: hayat veren, dirilten, Allah.

Mümît: ölümü yaratan, ölüme mazhar eden, Allah.