Tabirlerden biri, birinde bulunanı şiddetle istemek; onda oluşunu ise, istememek. Diğeri ise, onda olanı ya da onun benzerinin kendisinde olmasını arzu etmek.

Birincide tepki var; tepinmek, tepelemek var.

Ötekinde, temenni.

Tepkideki istemek, istememek gibi bir şey.

Onda olan bende de olsun, bende yoksa, ondada olmasın yahut o yapıyor da biz neden yapamıyoruz kabilinden sözler, iyi niyet taşımayan safsatalardır.

Böyle bir anlayıştan öfke doğar, kin doğar. Bu düşüncenin arkasında, buğz kokulu nefret var.

Bu duyguları tayanın her ânı, azap olur; ruh dünyası yavaş yavaş kavrulur.

Ebû Hüreyre’den (ra) rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber Efendimiz (asm) şöyle buyurmuştur: “Hasetten sakının. Çünkü ateşin odunu yakıp tükettiği gibi haset de iyi amelleri yakar, bitirir.”1

Şiddetli kıskançlığı ifade eden şu anlayışa bakar mısınız? “Oğlan tahta çıktı, babasının kırk yiğidini anmaz oldu. O kırk yiğit haset eylediler birbirine söylediler: Gelin oğlanı babasına çekiştirelim, olur ki öldürür.”2

Aslında oğlan öldürülmeden evvel, haset edenler öldü.

Çünkü, Bediüzzaman’ın tabiriyle, “Haset evvelâ hâsidi [haset edeni] ezer, mahveder, yandırır.”3 

Ruha zalem, gönle elem olan hasedin eli nerelere ulaşıyor, nerelere…

Kitabında geçen bir cümlesinde, Namık Kemal; “Etrafımızda ötüşen bülbüller, çağlayan sular hep hâlimize haset eder gibi görünüyordu”4 diyor.

Birbirine benzer gibi görünse de; gıptanın duygu derinliği ve niyet yapısı bambaşka:

Karın sancısı çekmek yerine, başkasında var olan iyi şeyleri, güzel meziyetleri kıskançlık hissine kapılmaksızın kendisi için de isteme, imrenme, özenme demektir, gıpta.

Bakınız, Yahya Kemal bir şiirinde şöyle tasvir ediyor, gıptayı:

“Üsküdar, bir ulu rüyâyı görenler şehri!

Seni gıptayla hatırlar vatanın her şehri,

Hepsi der: ‘Hangi şehir görmüş onun gördüğünü?”5

Gıpta kendisinde olmayanı arzu etme, imrenme ya da onların varlığına özlem iken; özlemin ve temenninin rağmına haset, zaaflara bende olan insanlarda bir ahlâkî problem.

Memnuniyetsizliğin boyutuna bakınız ki insana, “Gördüğün güzel rüyadan bile hasetçiye bahsetme: Kıskanır” dedirtebiliyor.

Sözün özü:

İnsana, insanlık yakışır.

Dipnotlar:

1-Ebû Dâvûd, Edeb, 44; İbn Mâce, Zühd, 22.

2-M. Ergin, Dede Korkut, 14.

3-Said Nursî, Mektubat, 257.

4-Namık Kemal, Vatan Yahut Silistre, 58.

5-Y.K. Beyatlı, Kendi Gök Kubbelerimiz, 28.

6-C. Şehabettin, Tiryaki Sözleri, 92.