Hadislerde Cem

Normal şartlarda beş vakit namazı kendi vakitlerinde kılmak esastır ve en faziletli olanıdır. Bununla berâber, bazı şartlarla sınırlı olmak kaydıyla, namazda cem’-i takdim ve cem’-i tehir yapmak, yani “iki namazı bir arada kılmak” mümkündür ve Peygamber Efendimiz’de (asm) bunun örneği vardır. 

Meselâ, Allah Resûlü’nün (asm), haccın dışında, seferde veya sefer haricinde bazen söz konusu namazları cem ederek bir arada kıldığına dair hadisler mevcuttur ve mezhepler bu haberlere hükümler binâ etmişlerdir. Peygamber Efendimiz’in (asm) Tebük gazvesinde yolculuğun acele sürüp gittiği zor anlarda öğle ile ikindi namazını, akşam ile de yatsı namazını birleştirerek kıldırdığı İbn-i Ömer’den (ra), Enes ibn-i Mâlik’ten (ra), İbn-i Abbas’tan (ra)1 ve Muâz bin Cebel’den (ra)2 gelen rivâyetlerde beyan edilmektedir. İbn-i Abbas’tan (ra) gelen rivâyetlerde ise Peygamber Efendimiz’in (asm) bazen Medîne’de iken sefer ve korku dışında da söz konusu namazları birleştirdiğini öğreniyoruz.3 İmam-ı Mâlik’in, bu rivâyeti işittiğinde, “Bu, şiddetli yağmur yağdığı bir günde olmuştur” dediği nakledilir.4

İbn-i Abbas (ra), Resûlullah’ın (asm) “ümmetini zorluğa ve güçlüğe sokmamayı murad ettiği” için bazı şartlarda namazları cem’ yoluna gittiğini kaydeder.5

Zorluklara Kolaylıklar

Bu rivayetler, zikredilen namazların belirli şartlarda birleştirilmesine cevaz veren Şâfîi, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinin dayandığı ortak delillerdendir. Binâenaleyh bu her üç mezhebe göre: Doksan kilometreden uzak bir yere yolcu durumda olmak veya cemaatin toplanmasına engel olacak derecede aşırı yağmur gibi ciddî mazeret teşkil eden durumlarda, alışkanlık haline getirmemek şartıyla, öğle ile ikindi namazını, akşam ile de yatsı namazını birleştirerek kılmak mümkün ve câizdir. Mâlikîler bu özürlere hastalığı, Hanbelîler ise hastalıkla birlikte işçiler ve çalışanlar için işinin başından ayrılma imkânsızlığını da ilâve ederler.

Hanbelîlere göre âmâ kimseler, yer altında çalışan işçiler, işlerinin başından ayrılmaları imkânsız olan çalışanlar, namaz vaktinin girip çıktığını bilmekten âciz kalanlar belirtilen namazları cem yaparak kılabilirler.6 İhtiyaç olmak şartıyla, Hanbelîlerin bu görüşü ile Hanbelî olmayan Müslümanlar da amel edebilir. Bunun için kendi mezheplerini terk etmeleri gerekmez. Sadece cem yapmanın şartlarına uymaları yeterli olur. 

Cem Keyfiyeti

İki namazı cem ile kılarken, namaz sırasına dikkat edilir. Meselâ, öğle ile ikindi namazları öğle vaktinde cem edilecekse, öğle namazı önce kılınacak; öğle namazı esnasında içinden, “Şimdi ikindi namazını cem’-i takdim ile kılacağım.” diye niyet edilecek ve hemen ardından ikindi namazı cem’-i takdim niyetiyle kılınacaktır. Bu iki namazı ikindi vaktinde cem edecekse; öğle vaktinde, öğle namazını ikindi namazı ile birlikte cem’-i tehir ile kılacağına niyet edecek; ikindi namazı girdiğinde ise, önce öğle namazını cem’-i tehir niyetiyle kılacak, hemen ardından ikindi namazını kılacaktır. Her iki durumda da, iki namazı peş peşe kılacak, araya hiçbir dünyevî fâsıla koymayacaktır. 

Akşam ve yatsı namazlarını da aynı gerekçelerle ve aynı yol ve şekil izlenerek cem ile kılmak mümkündür. Sabah namazı ise cem ile kılınmıyor.   

Dipnotlar:

1- Müslim, Salat’il-Misâfirîn, 5, 6

2- Tirmizî, Sefer, 31

3- Müslim, Salât’il-Misâfirîn, 6

4- Tecrit Terc. 2/487

5- Müslim, Salâti’l-Misâfirîn, 50, 51

6- A. Cezîrî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı, 2/689