Avrupa Merkez Bankası (AMB) Başkanı Christine Lagarde, "Euro, özellikle kriz zamanlarında Avrupa'da bir arada olduğumuzun somut ve görünür bir sembolü ve ona hâlâ güçlü bir talep var. 20 yıl sonra, banknotlarımızı her yaştan ve her kökenden Avrupalılar için daha çekici hale getirmek için görünümünü gözden geçirmenin zamanı geldi" dedi. 1

Danışma grubundan gelen tekliflerin ardından, AMB, halka, kısa listeye alınan temalara ilişkin katkıda bulunmaları için çağrıda bulunacak. Yeni banknotlar için bir tasarım yarışması yapılacak ve ardından AMB tekrar kamuoyuna danışacak. Yönetim Kurulu nihaî kararı verecek.

Mevcut Euro banknot tasarımları, pencereler, kapılar ve köprülerle temsil edilen “çağlar ve stiller” temasına dayanmakta.

Geçtiğimiz günlerde AB Parlamentosu'nun bir üyesinden Avrupa Merkez Bankası'na yeni banknot tasarımı hakkında ilginç bir teklif geldi: Almanya’dan FDP'li (Hür Demokrat Parti) siyasetçi Moritz Körner, banknotlardan birinin üzerinde Biontech kurucuları Uğur Şahin ve Özlem Türeci'nin gösterilmesini istedi. Gerekçe olarak da "Hayatları, entegrasyon, ilerleme, girişimcilik, akademik mükemmellik ve göçmenlik toplumunun potansiyeli hakkında etkileyici bir hikâye” dedi. 2

Bu haber tahmin edildiği gibi Türkiye medyasında yankılandı. Ama yine ironik biçimde bu haber ve teklif, sahibinin amacına tam zıt olarak kendisini Türkiye’de bilhassa milliyetçiler arasında ve bir tür milliyetçilik duygusu olarak gösterdi.

Konunun kişi kültü ile ilgili yönleri de pek ele alınmadı.

Biz de bu gelişmeler üzerine Euro’nun mevcut tasarımı hakkında bir araştırma yapıp sizlerle düşüncelerimizi paylaşmak istedik.

Bilindiği üzere Euroların üzerinde herhangi bir kişinin portresi yok. Hatta meşhur ve önemli bir mimarî yapı da yok. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere mevcut tasarım farklı çağlar ve stilleri temsil eden ve herhangi bir ülkeye atfedilmesi mümkün olmayan yapılardan ibaret.

Bu tercih tesadüfî değil elbette. AMB’nin öncüsü olan ve vazifesini bitirdiği için 1998’de kapanan Avrupa Para Enstitüsü'nün başında bulunan Alexandre Lamfalussy, 1996’nın sonunda o zamanlar temelleri atılmakta olan Euro’nun tasarımını basına tanıttığında ilk dikkatleri çeken detay banknotun üzerinde herhangi bir kişiliğin yer almamasıydı. Kendisi bu konuda “Banknotlarla ilgili normal gelenek, bir kişilik kullanmaktır. Ancak insanlar genellikle tanım gereği bir ülkeye aittir” dedi. 3 Dizaynda bir kişilik veya bir ülkeye ait olan bir mimarî yapının bile kullanılmaması hiçbir Euro ülkesinin haksızlığa uğramaması ve bir nevi göz ardı edilerek saygısızlığa uğramaması için tercih edilmişti. O tarihte bu karara en çok tepki gösteren ülke Büyük Britanya olmuştu. Euro pazarlıkları sırasında da Euro’da Kraliçe’nin portresinin olmasını istemişlerdi ve bu teklif reddedilmişti. 4 Hatta Euro’nun tasarımı tanıtıldığında bir BBC muhabiri “Kraliçemizin portresini koyacak yer yok” diyerek gözyaşlarını tutamamıştı. Zaten bilindiği üzere bu ve benzeri birçok sebeple Britanya Euro bölgesine girmedi.

Anlaşılacağı üzere o zamanlar Avrupa Topluluğu ve bugün Avrupa Birliği (AB) dediğimiz çok taraflı ve kısmen uluslar üstü bir yapının temeli atılırken dikkat edilen hususlardan biri olan “üye devletler arası eşitlik ilkesi” ortak bir para birimi oluşturulurken de göz önünde bulunduruldu.

Bu tarz hassasiyetlerin hafife alınmaması gerektiği kanaatindeyiz. Daha önce yazılarımızda da bahsettiğimiz üzere, AB’yi farklı ve değerli kılan en önemli detaylardan biri karizmatik kişileri veya yalnızca güçlü olan devletleri öne çıkaran bir yapı olmaması. Aksine çok taraflılığı öne çıkarması.

Zaten AB bünyesindeki yerleşik demokrasilere bakıldığında da görülecek ki yeni ve eski siyasetçilerine bel bağlamayan, bunun yerine kurumlarını güçlü tutan devletler mevcut. Elbette onların da aksayan yönleri söz konusu ancak kişiye bağlı olmadıkları için aksaklıklarını daha sağlam ve kalıcı biçimde düzeltme yoluna giriyorlar.

100 yıl önce üst üste 2 Dünya Savaşı’yla mahvolan, ondan önce de asırlarca kendi bünyesindeki Krallar, Dükler, Lordların büyük ve küçük savaşları ile sıradan halkın sık sık katledildiği bir kıt'a olan Avrupa, bugün, kurduğu birlikle uzun süreli bir barış sağladığı gibi ekonomik bir güç olmayı da başardı (Bugün Çin ve Rusya gibi devletler tarafından Birliğin bu ekonomik gücü de test ediliyor elbette ve önceki yazılarımızda da bu konudan bahsettik). Bahsettiğimiz bu kanlı tarihe bakıldığında çok fazla sayıda “güçlü” tek adamlar ve tamamen onlara bağlı ve kontrolsüz güçlerce oluşturulup sürdürülmüş politikalar bulacaksınız, şimdi onları saymaya yerimiz yetmez.

Yani esasında bir “kâğıt parçası” olsa bile hayatın her adımında yer alan ve maddî değerinden çok daha fazla sembolik değeri olan banknotlarda şahıs suretlerinin bulundurulmaması hassasiyeti bile bizlere bugün 27 devletin üyesi olduğu ve düzenli seçimleri, parlamentosu, mahkemesi, bankası (belki bir gün ordusu) vs. olan, sayısız hassas dengelerin bulunduğu bir yapıya nasıl gelindiği hakkında bir ipucu veriyor.

AB 2024’de banknotlarına portre koymayı tercih eder mi etmez mi bilmemiz mümkün değil. Ancak bizim fikrimiz böyle devam etmelerinin daha doğru olduğu. Bu da bize örnek olur.

Dipnotlar:

1- European Central Bank, “ECB to redesign Euro banknotes by 2024” https://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2021/html/ecb.pr211206~a9e0ba2198.en.html. 

2- Bild, “Biontech founders as a motif for Euro banknotes” https://www.bild.de/geld/ wirtschaft/wirtschaft/biontech-gruender-auf-euro-geldscheine-fordert-fdp-mann-moritz-koerner-78693624.bild.html. 

3- Swardsson, Anne.“Currency Without a Face.” Washington Post. 14 Aralık 1996. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1996/12/14/currency-without-a-face/07a1f755-b566-4889-b4b4-eca7157675ff/.

4- BBC News, “Special Report: Off with the Queen's head”, 22 Eylül 1998, http://news.bbc.co.uk/2/hi/special_report/single_currency/177749.stm.