Kalb dışında “insanın mahiyet-i câmiasında ve istidad-ı hayatiyesinde çok letâif (his, duygu) var.” 1
Bunların bazıları, vicdan, âsab, his, akıl, hevâ, kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye gibi letâifi, kalb, ruh, sır, kuvve-i sâika (sevk eden, yönelten götüren bir his), kuvve-i şâika (bir şeye, bir işe istek duyuran veya merak sardıran, istekli kılan sıfat) ve hiss-i kablelvuku (meydana gelmeden önce hissetme duygusu, altıncı his) gibi… Bunları sırasıyla ele almaya çalışacağız.
Kalbimizin adı, lâtîfe-i Rabbaniyedir. “Kalb denilen (ruhanî cevher ise) avâlim-i gayba karşı olan penceresinde kurulmuş.” 2 Aynı zamanda “avâlim-i gaybiyenin enmûzecidir.” 3 Yani, fizikötesi / gayb / melekût aleminin misali, modeli, minyatürü, nümunesi, örneğidir. Oralardaki faaliyetlerin göründüğü, yankılandığı ve döndüğü yerdir.
Ve kalbimiz gayb / melekût / mana / ruhanî / fizikötesi âlemlerle irtibatımızı sağlar. Nasıl “Göz bir hâssedir ki, ruh bu âlemi o pencere ile seyreder.” 4 Gören göz değil, ruhumuzdur. Ama, bunu göz penceresinden yapar.
Aynı şekilde ruhumuz, öbür âlemi de lâtîfe-i Rabbaniye denilen kalb ile müşahede eder. Kalbin mana / gayb / ruhanî / melekût / fizikötesi âlemleri gördüğüne delil, rüyadır. Göz kapalı olduğu halde, ruhumuz o âlemlerde gezer, kalbimiz müşahade eder, görür, seyreder.
Evet, “Mahiyet-i insaniyedeki lâtîfe-i Rabbaniye, âlem-i şehadetle bağlanan ve o âlemde dolaşan duyguların kapanmasıyla ve durmasıyla âlem-i gayba karşı bir münasebet bulur, bir menfez açar. O menfez ile vukua gelmeye hazırlanan hadiselere bakar ve Levh-i Mahfuzun cilveleri ve mektubât-ı kaderiyenin numûneleri nevinden birisine rast gelir, bazı vâkıât-ı hakikiyeyi görür.” 5
Burada “aklın ve kalbin tasvircisi” olan hayal lâtîfesi devreye girer, ruhun algıladığı manalarda “tasarruf eder, sûret libasları giydirir” 6 Ki, öğrenmenin, düşünmenin ve anlamanın ilk basamağı olan hayal, duygularımızın en genişi, 7 en sür’atlisidir. 8 Aklın, kalbin hizmetçisi, yardımcısı, tasvircisidir. 9 Aynı zamanda misal âleminin küçük bir örneğidir 10 ve bu âlemlerle irtibatımızı sağlayan 11 bir lâtifemizdir.
Dipnotlar:
1- Barla Lâhikası, s. 190. 2- Bediüzzaman, Muhakemat, s. 103. 3- Mesnevî-i Nuriye, s. 209, 4- Sözler, s. 32. 5- www.risaleinurenstitusu.org/kulliyat/mektubat/yirmi-sekizinci-mektub/332; 6- Mektubat, s. 332. 7- Bediüzzaman, Sözler, s. 84. 8- Mesnevî-i Nuriye, s. 57. 9- A.g.e., s. 100. 10- Barla Lâhikası, s. 188. 11- İçtimâî Reçeteler, c. 2, s. 258.