Zikir, bugün tasavvufta-tarikatte anlaşıldığı ve yapıldığı gibi tek boyutlu olarak yalnızca anmak mıdır? Yoksa zihnî, kalbî, vicdanî ve tefekkürî boyutları var mıdır?
Arapça, yani Kur’ân’ca bir kelime olan “zikir”, hatırlamak, anmak ve düşünmek manasındadır.
Zikir, 250’den fazla âyette, farklı manalarıyla nazara verilir.
Hâlık-ı Kâinat, mü’minlerin huzur bulmaları için kendisini zikretmelerini tavsiye eder:
“Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzur bulur.” 1
Keza, inananların gerçek kurtuluşa ulaşmaları için de yine zikri öğütler:
“Allah’ı çokça zikredin ki, felâha eresiniz.” 2
Ve, bizi anmasının şartı olarak, Kendisini anmamızı beyan eder:
“Beni anın, Ben de sizi anayım.” 3
Zikrin yapılış şekli de Kur’ân’da tarif edilir:
“Sabah akşam, yalvararak ve ürpererek, sesini yükseltmeden, için için Rabbini an; sakın gafillerden olma.” 4
Allah Resulü de (asm) zikrin ehemmiyetini şu hadisiyle beyan eder:
“Size en hayırlı, Allah katında en değerli, derecenizi en fazla yükseltecek, sizin için sadâka olarak altın ve gümüş dağıtmaktan daha kazançlı, düşmanla karşılaşıp da sizin onların boynunu vurmanızdan, onların da sizi öldürmesinden daha çok sevap getirecek amelin ne olduğunu haber vereyim mi?” diye sordu.
Onlar da: “Evet, Ya resulallah” dediler. Resûl–i Ekrem de (asm):
“Allah Teâlâ’yı zikretmektir.” buyurdu. 5
Zikrin çeşitleri ise şöyle tasnif edilir:
1. Dil ile zikir: Her zaman Allah’ı anma, Esma-i Hüsna’yı (Allah’ın güzel isim ve sıfatlarını) telâffuz etme, Kur’ân okuma ve tesbih; lisan ile yapılan zikirlerdendir.
2. Kalb ile zikir: Allah’ı gönülde, iç âleminde samimiyetle anma, yüceliğini, ikram ve ihsanlarını ve şuuruna varamayacağımız kadar sayısız nimetlerini zihinde düşünmedir.
Aynı zamanda Esma-i Hüsna’yı mütalâa, tefekkür ve müzakeredir. (Risale-i Nur, baştan ayağa bir zikirname, bir tefekkürnamedir.)
3. Diğer organlar ile zikir: Rıza-i İlâhiyi kazandıran, âlemlerin Rabbine lâyık hareketler ile Resulünün (asm) sünnetine, yani Sünnet-i Seniyyesine uyan ve O’nu hatırlatan tutum ve davranış şeklinde zikirleri.
Esas olan kalbin, yani, dimağın, zihnin, beynin zikridir. Dil ise, sadece buna bir tercümandır.
Böylece zikrullah ile marifetullah, (Allah’ı, Kur’ân’da yazılı, kâinatta tecessüm eden bütün isim ve sıfatlarıyla tanıma) muhabbetullah zuhur eder.
Ve ibadetler zevk-i ruhanî verir ve lezzetleri hissedilir.
Dipnotlar:
1-Ra’d Suresi, 13/28. 2-Enfal Suresi, 8/45. 3-Bakara Suresi, 2/152. 4-A’raf Suresi, 7/205. 5-İbn Mâce, Edeb 53.