Bir mü’min, gönlünü Allah (cc) ve Resûlü’ne (asm) hasrettiği nisbette İlâhî vuslata mazhar olma yolundadır. Bunun en önemli emâresi ise, Peygamberimizin (asm) ahlâkını örnek almasıdır.   

Nebevî ahlâkın özünü, yüksek bir “edep duygusu” oluşturur. Sahâbe-i Kirâm, Peygamber Efendimizin (asm) eşsiz ahlâkını, “Örtüsüne bürünmüş bâkire bir kızdan daha hayâlı ve edepli idi. Hoşlanmadığı bir şey gördüğünde bu durum, mübarek yüzünden anlaşılırdı” 2 sözleriyle tarif ve tavsif ediyor.  

Zaten O (asm), sahip olduğu edep hakkında; “Beni Rabbim edeplendirdi ve edebimi de güzel kıldı.” 3 buyurmuştur.

İmanın özü olan edep duygusu, mü’minin hayatının her safhasını kuşatan bir haslettir. Bilhassa da ibadet ve insanî ilişkileri…  

Bu itibarla, önceleri tekke ve dergâhların en mühim ikaz levhalarından birisi de; “Edep yâ Hû!” idi. Bu ifade, edepli olmaya çağıran bir ikaz olduğu gibi, aynı zamanda, “Yâ ilâhî! Edep lütfeyle!” manasında bir duâdır.  

Çünkü edep, bütün hâllerde istikamet ve iyilik üzere bulunmaktır. 

Edep, aklı ikmal eden, onu nurlandıran, imanı kemâle erdiren, insanı ruhen terakki ettirip saadet ve selâmete kavuşturan en hayırlı bir sermayedir.  

İnsanlığın yüksek noktadaki faziletini ifade eden “edep” kavramı hakkında Hazret-i Mevlânâ; “İblisin İlâhî kapıdan kovulması, Cenab-ı Hakk’ın karşısında edepsizce konuşmasındaki cüretindendir. Eğer şeytanın başını ezmek istersen, gözünü aç ve gör; şeytanı kahreden edeptir. İnsanoğlunda edep bulunmazsa, o gerçekten insan değildir. Zira insan ile hayvan arasındaki fark, edeptir” diyor.  

Bir Pers atasözünde, “Bi-edeb ra edeb kerden edeb est/ Edepsize edeple karşılık vermek, edeptendir” deniyor. 

Bu cümleyi teyid eden bir anekdot: 

Diyojen, yolda kendisini sevmeyen biriyle karşılaşır. Adam: “Ben edepsizlere yol vermem” der. Diyojen de, “Ben veririm” der ve yoldan çekilir. 

Eh, öyle ya! İnsan insanın aynası değil mi? 

Diğer manasıyla edep bir toplumda örf, âdet kural hâlini almış iyi ve faydalı tutum ve davranışlar veya bunları kazandıran bilgi demektir. 

“Ehl-i irfan arasında aradım, kıldım talep,  

“Her hüner makbul imiş, illa edep illa edep.”  4 

Dipnotlar: 

1- Said Nursî, Şuâlar, 205. 

2- Buhârî, Menâkıb, 23.  

3- Câmiü’s-Sağîr, I, 12. 

4- Devlet Adamlarına Öğütler, 45.