Nitekim hafta sonu Adana ve İstanbul’da katıldığımız programlarda Üstadın bu eserlerinde hürriyet, adalet ve demokrasi için yaptığı tesbitleri tekrar müzakere imkânı bulduk.

Üstadın Eski Said döneminden başlayıp, ömrünün sonuna kadar verdiği mücadelede bu değerlerin de çok önemli bir yeri var.

“Rahman’ın bir hediyesi ve imanın bir özelliği” olarak nitelediği hürriyet için “Ekmeksiz yaşarım, onsuz yaşayamam” dediği malûm.

Adalet içinde hürriyet talep ederken, kimsenin minnetini almamak için zekât, sadaka ve karşılıksız hediyeleri kabul etmediği de.

Bu hassasiyetin ne kadar önemli olduğu, evvelâ “Ne istedilerse verdik” diyen iktidar sahiplerinin, devran dönünce yaptıkları “Ne verdinizse geri alın” manevrasıyla görüldü.

Üstadın “Bir masumun hakkı, bütün halk için dahi iptal edilemez” şeklinde özetlediği adalet-i mahza vurgusunun ehemmiyeti de yine bu süreçte çok net şekilde ortaya çıktı.

“Hafiyelerin sözlerine adalet nasıl bina olunur?” sualindeki itirazın kritik önemi de.

Keza 112 sene önce ifade ettiği “Riyaset-i şahsiyenin kat’iyen aleyhindeyim” sözündeki isabet, ülkenin içine sokulduğu tek adam rejiminin uygulamalarıyla tekrar teyid edildi.

“Hükümet içinde hükümetin zararı görüldü” sözünün anlamı da, son süreçteki “paralel devlet” tartışmalarıyla daha iyi anlaşıldı.

“Meb’usan hâkimdir, hükümet hizmetkârdır” sözüyle, kuvvetler ayrılığının yasama-yürütme ilişkileri boyutuna getirdiği perspektif de.

Keza “Meb’us hürdür, hiçbir tesir altında olmamak gerektir” diyerek, bugünün lider atamalı milletvekillerine yaptığı gönderme de.

Mahkemelerin tarafgirlikten, haricî tesirlerden ve hissiyattan âzade olarak, tam bir hürriyet içinde münhasıran adaleti tecellî ettirmek gayesiyle çalışmaları gereğine dikkat çekerek, kuvvetler ayrılığının bağımsız ve tarafsız yargı boyutunu da vurgulaması da.

Meşrutiyet için yaptığı tarif ve açıklamaları 1950’den sonra güncellerken “cumhuriyet ve demokrat manasındaki meşrutiyet” gibi ilaveler yaparak, o izahları 1909’da hapsolup donmaktan kurtarmak suretiyle istikbal nesillerinin idrakine ulaştırıp takdim etmesi de...