Genellikle söylenen veya istenen adalette eşitlik olmalı gerekir diyenler çoğunluktadır. 

Peki, eşitlik olmazsa ne olur, acaba?

Üstad Said Nursî, Münazarat adlı eserinde şöyle diyor: “Adaletin tevziinde [dağıtımında] adalet olmazsa, zulüm görünür. Bir hatır için bin hatır kırılmaz. Şiddet ayrı, hamiyet ayrıdır. Bir hodpesend [bencil] hakkı iltizam etse [dayatmacı ve haksızca hak arasa], çokları haksızlığa sevk eder, belki mecbur eder.”1

Aslında adalet ve eşitlik arasındaki ilişkide hakkaniyet terimini de düşünmemiz geliyor.  

Hutbe-i Şamiye’de bu konu başka bir açıdan açıklanıyor: “Evâmir-i şer’iyeye karşı itaat ve isyan olduğu gibi, evâmir-i tekvîniyeye [mükevvenat, kâinat, tabiat kanunlarına] karşı da itaat ve isyan vardır. Birincisinde mükâfat ve mücazatın ekseri ahirette ikincisinde, ağlebi [çoğunlukla] dünyada olur. Meselâ: Sabrın mükâfatı zaferdir; ataletin [tembelliğin] mücazatı sefalettir; sa’yin [çalışmanın] sevabı servettir; sebatın mükâfatı galebedir. Müsavatsız adalet, adalet değildir.”2

Bu ilişkileri daha iyi anlamak için adaletin tarifine-çeşidine bakmamız gerekiyor. “Evet, adalet iki şıktır. Biri müsbet, diğeri menfidir. Müsbet ise, hak sahibine hakkını vermektir. [Yani hakkaniyetli davranmaktır] Şu kısım adalet, bu dünyada bedahet derecesinde ihatası vardır. […] adaletin şu kısmı, vücut ve hayat derecesinde kat’î vardır. İkinci kısım menfîdir ki, haksızları terbiye etmektir. Yani, haksızların hakkını, tazip ve tecziye ile veriyor. [...] Ezcümle, kavm-i Âd ve Semûd’dan tut, ta şu zamanın mütemerrid kavimlerine kadar gelen sille-i te’dip ve te’ziyâne-i tâzip, gayet âlî bir adaletin hükümran olduğunu hads-i kat’î ile gösteriyor.”3

Üstad Bediüzzaman, başka bir yerde de adaleti, adalet-i mahza ve adalet-i izafiye diye ikiye ayırıyor. 

“Adalet-i mahza: ‘Kim bir cana kıymamış veya yeryüzünde fesad çıkarmamış birisini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibidir’4 ayetin mana-yı işarîsiyle, bir masumun hakkı, bütün halk için dahi iptal edilmez. Bir ferd dahi, umumun selâmeti için feda edilmez. Cenab-ı Hakk’ın nazar-ı merhametinde hak haktır, küçüğüne büyüğüne bakılmaz. Küçük, büyük için iptal edilmez. Bir cemaatin selâmeti için, bir ferdin rızası bulunmadan, hayatı ve hakkı feda edilmez. Hamiyet namına, rızasıyla olsa, o başka meseledir.” diyerek adaletin, herkes için eşit bir şekilde tatbik edilmesi gerektiğini söylüyor. 

“Adalet-i izafiye’yi ise, küllün selâmeti için cüz’ü feda eder. Cemaat için, ferdin hakkını nazara almaz. Ehvenüşşer diye bir nevi adalet-i izafiyeyi yapmaya çalışır. Fakat adalet-i mahza kabil-i tatbik ise, adalet-i izafiyeye gidilmez. Gidilse zulümdür.” 5

Adalet, sadece herkese aynı şeyi vermek değil, herkesin adil bir başlangıç çizgisine ve sonuca ulaşmasını sağlamaktır.

Hasılı, gerçek adalet uygulanmadığında zulüm olmaktadır.

Dipnotlar:

1 Münazarat, s. 135-136.

2- Hutbe-i Şâmiye, s. 135.

3- Sözler, s. 106.

4- Maide Suresi: 32.

5- Mektubat, s. 68.