İlmin zıddı olan cehâlet, ‘bilgisizlik’ anlamının yanı sıra ‘öfke, şiddet, saldırganlık, serkeşlik’ gibi ahlâkî kötülükleri de ifade eden bir terim. ‘Azgınlık, arzuların etkisinde kalma, hayvanî güdülere boyun eğme, barbarlık’ anlamlarına da geliyor.

Câhilin karşıtı, âlimden ziyade ihtiyatlı, ağırbaşlı, ahlâkı bütün, bugün müspet manada “medenî” denilen insanı ifade eden ‘halîm’dir.

Fıtratı gereği, insanın pozitif ve negatif duyguları sınırsızdır. Potansiyel olarak iyiliği de, kötülüğü de içinde barındırıyor. (Ahlâk-ı hasene ve ahlâk-ı seyyie).

Zor olan imtihanı kazabilmek için, duyguları ‘sırat-ı müstakim’de tutmak gerekiyormuş.

“CAHİL CESARETİ”

Justin Kruger ve David Dunning adında iki psikologun tespitleri ilginç: “Câhillik ve haddini bilmeme’ niteliksiz insanlara müthiş itici bir güç veriyor! Cehalet, gerçek bilginin aksine, kişinin kendine olan güvenini artırıyor. Kifayetsiz muhterisler her zaman ve her yerde daha hızlı yükseliyor.”

Bazı tespitleri şöyle:

*Her şeyi en iyi kendilerinin bildiklerini iddia ederler. Her konuda uzman olduklarını varsayar ve her alanda pervasızca ahkâm keserler. Bilgiyi, bilge insanları, eğitimi aşağılamayı marifet sayarlar.

*Bunlar; ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler. Çünkü gerçek nitelikli insanların kalitelerini görüp anlamaktan acizdirler.

*Kendisine danışılmadan, hiç kimsenin hiçbir şeyi yapmasını istemezler. Her şeyde en önde bulunmak isterler.

‘CÂHİLDİK VE MUTLUYDUK(!)’

*Küçücük başarılarını dünyanın en büyük zaferi gibi yansıtıp ortalığı velveleye verirler. Başarısız olmaları halinde, bunu kabul etmezler. Suçu başkalarına atarlar.

*Üstlerine karşı saygıda asla kusur etmez ama, fırsat bulduklarında altındakileri ezerler.

*Dün söylediklerini bugün inkâr eder, bunu yüzüne vuranları iftira atmakla suçlarlar. Dostları ve düşmanları sürekli değişir.

*Kendi düşüncelerinin doğruluğuna kati olarak inanırlar. Bunlar yalanlanmış olsa bile kabul etmezler. Herkesin gördüğü, şahit olduğu bir şeyi inkar edebilir ve buna sizi inandırabilirler.”

Cehâletten ve câhillerden Allah’a sığınırız.

CEHÂLETTEN ARINMAK

Fıtrat dini İslâm ise, insanın tabiatındaki kontrolsüz ve yıkıcı duyguların mecraını değiştirip iyiliğe, doğruluğa ve adalete yönlendirmiştir.

Bilginin zıddı olan cehâletle birlikte, Câhiliye dönemi ahlâkî kötülükleri ifade eden öfke, şiddet, kibir ve saldırganlık anlamındaki cehâletten arınmayı emretmiştir.

“Ne mutlu o adama ki, kendini bilip haddinden tecavüz etmez.”