Beyan etmek, yani açıklamak için anlamak, anlayabilmek için idrak etmek, idrak ve şuur için akıl ile çokça düşünüp tefekkür etmek, kalp ve vicdan ile de hissetmek gerekir. Verilen bu paha biçilmez ve hassas cihazların hepsi büyük Kur’ân olan kâinat kitabının her zerresinde yazılı derin, geniş ve kudsî manāları, öğretilmek istenen hikmetli derslerin okunup anlaşılarak yaşanması içindir.

Pekâlâ, o halde neyi ve nasıl okuyacağız?

“Güneş ve ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Bitkiler ve ağaçlar (O’na) secde ederler. Göğü Allah yükseltti ve mîzanı (dengeyi) O koydu.” (Er-Rahman 5-7)

Her yere ve her şeye ibretle bak. İbret geçiş demektir, maddeden manaya geçiş. “Ey akıl sahipleri, ibret alınız” (Al-i İmran/190) ve emsali âyetlerde insandan istenen akıl gözüyle bakarak görünenin üzerindeki anlatılmak isteneni anlamasıdır.

Kâinat KUR’ÂN’ını dikkatle oku ve hikmetini anla! Mükevvenattaki her şeyde O’nun varlık ve birliğinin, kâinatı kuşatan sonsuz ilminin, yere-göğe boyun eğdiren sınırsız kudretinin, sayısız hikmetlerinin iz ve eserlerini hayretle gör, çokça düşün ve idrak etmeye gayret et.

“Sakın dengeyi bozmayın. Ölçüyü adaletle tutun ve eksik tartmayın.” (Er-Rahmān/8-9)

O nasıl da her şeyde kusursuz bir adalet, şaşmaz bir ölçü ve bozulmaz bir dengeyle, bir işi diğer işe mani olmadan, karıştırmadan, hatasız ve yanlışsız iş görüyorsa, O’nun kulları olan sizler de kâinattaki bu düzene riayet etmelisiniz. 

Cenab-ı Allah bize Rahman Sûresi’nin ilk on âyetinde dört defa mizandan, dengeden ve ölçüden, kısaca adaletten bahs eder. Yerde ve göklerde işleyen ahenkli ve kusursuz düzenden de örnekler verir;

Sanki bize, “siz de her haliniz ve fiilinizde, her işiniz ve işleyişinizde, her anınızda, her kararınız ve her davranışınızda ölçülü ve dengeli olun. Sakın terazinin ayarı kaçmasın. Hayatınızı fesada verip dengesi bozulmasın” denilircesine. Zaten “fesad” denge ve düzenin bozulmasıdır ki neticesi zulümdür…

O halde bize düşen her şeyde ve her konuda, fakat önce kendimize karşı âdil olmaktır. Biz insanlar en yüksek, en üstün, en hassas ve en değerli özelliklerle donatılmış iken, doğru istikametten (Hak’tan ve hakikatten) sapıp kendimizi aşağılara düşürterek nefsimize zulm etmeyelim.

Rahman bize her iki kitabında, hem kâinat hem de Kur’ân kitabında pek çok ders veriyor; Kudsî ve ulvî gayesini anlayıp derinden hissederek kalp, rûh, vicdan ve daha pek çok duyguyla beraber okuyup, öğrenerek her alanda adaletle ve hikmetle iş görüp Rahman’a, yalnızca ve sadece O’na önce kul, sonra dost ve yakın olalım diye. Zaten pek çok âyetle bizden istenen ve Hazreti Peygamberin (asm) “Beni ihtiyarlattı!” sözleriyle buyurduğu, “emr olunduğun dosdoğru yol üzere müstakim ol!” (Hud/112) diye buyurulan istikametli oluş her hususta ölçü ve dengeyi muhafaza edip her türlü aşırılık ve/ya lâkaytlıklardan mahfuz olarak, cadde-i kübra olan orta ve geniş yolda, emniyet ve düzen içinde dengeli ve dosdoğru olmaktır.

Okuyan; sorumluluğunu bilen, çok iyi anlaması gereken dersiyle dertlenip ilgilenen, azimle, sabırla ve sebatla gayret eden öğrenir. Aklını kullanan ve öğrenmeye çabalayan iyi ve başarılı bir öğrenci olur.

Ma’lûmdur ki, dersine gereğince çalışmış, ciddî, akıllı ve gayretli öğrenciler ancak sınıfını geçer.

“O gün her ümmeti, diz çökmüş görürsün. Her ümmet, kendi kitabına çağırılır (ve o kitaptan sorguya çekilir), onlara: “Bugün yaptıklarınızın karşılığı verilecektir. / İşte kitabınız, yüzünüze karşı hakkı söylüyor, çünkü biz sizin yaptıklarınızı hep kaydediyorduk.” (denir).” (Casiye/28-29)

Dünya hayatı sınavımızdır. Derdimiz sınavımız olmalıdır. 

Hesap günü Rahman’ın, Elçisinin diliyle bize gönderdiği Kitabından öğrettikleri sorulacaktır!..

(*) Kur’ân kelimesinin dilimizdeki karşılığı “Okunan, okunmuş, okumak, tilâvet” manalarındadır.