Küresel ekonominin düzenleyicisi konumundaki Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) Başkanı Roberto Azevêdo, DTÖ üyeleri ile 14 Mayıs’ta yaptığı sanal toplantıda, 31 Ağustos 2020’de istifa edeceğini açıkladı. DTÖ’de ikinci defa görev yapmakta olan Azevêdo, bu kararıyla görev süresinin dolmasına 1 yıl kala kendi isteğiyle ayrılmış olacak.

New York Times gazetesi, Azevêdo’nun istifa kararının DTÖ kaynaklı değil, kişisel sebeplere bağlı olduğunu yazdı. Ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin ile ticaret savaşı (Huawei gibi), bazı eyaletlere tarifeler vb. uygulamalar dünya genelinde ekonomik sektörler arasında dalgalanmalara yol açmıştı. Azevêdo ile ters düşen Trump, DTÖ’yü gitmesi gereken bir düşman olarak tanımladı. Trump’ın bir dönem NATO ile de anlaşamadığı biliniyor. Yani Azevêdo ve Trump’ın görüş ayrılıkları uluslar arası kulislerde kaydediliyor. Böylece New York Times’ın haberinin de taraflılığı ortaya çıkmış oldu. 

ABD’nin eleştirileri “DTÖ’nün, ABD’nin elde edemediği pek çok faydanın Çin’e sağlandığı, ayrıca DTÖ’nün 2001’de Çin’e yönelik politikalarının ABD’de iş kayıplarına sebep olduğu, dünyanın en zengin ülkelerinin DTÖ kurallarından kaçınmak için gelişmekte olan ülkeler statüsünde olduklarını iddia etmeleri” şeklinde sıralanıyor. ABD diğer taraftan DTÖ’yü eleştirmekte yalnız değil. Hem Japonya hem de AB, DTÖ’nün Çin’e yönelik davranışında reforma gitmesi çağrısında bulunmuştu.

Korona salgınının bütün dünyaya yayılmasıyla, Azevêdo’nun DTÖ tedbirleri için işbirliği yapmayı reddeden devletleri sıkıştırdığı bildiriliyor. Küresel ekonominin liderleri ABD, Çin ve Avrupa devletlerinin âcil durumla mücadelede birlikte çalışmalarının gerektiği gündeme getirilmişti. Ancak DTÖ bünyesinde ülkeler Çin’e karşı bölünmüş durumdalar. Dolayısıyla Azevêdo’nun girişimlerinin sonuçsuz kaldığı belirtiliyor.

DTÖ’nün verilerine göre Korona ile başlayan süreçte “en kötü senaryo uluslar arası ticarette % 32 düşüş ve GSYİH’da % 8.8 oranın azalma öngörülüyor.” Azevêdo, geçtiğimiz Nisan ayındaki açıklamasında “birbirimizle konuşmaya ve ortak çözümler bulmaya başlamamız gerekiyor. Aksi takdirde ağır bedeller ödeyeceğiz. Alınacak hızlı ve güçlü kararlar, küresel ekonomideki toparlanmanın gelecekteki şeklini ve küresel beklentileri belirleyecek” diye ifade etmişti. Azevêdo’nun istifası, DTÖ’nün politikalarında değişikliğe gideceğine yorumlanıyor.

Korona’nın global ticareti en çok etkilediği bir dönemde, DTÖ başkansız kaldı. Cenevre’nin tecrübeli diplomatı Azevêdo olmadan, DTÖ’nün faaliyetinin sınırlı kalacağını değerlendirenler de mevcut. DTÖ’nün büyük ekonomiler arasındaki çatışmayı yönettiği, Trump’ın eleştirilerine ve Korona kaynaklı azalan ticaret için geri tepme stratejisi geliştirmeye çalıştığı vurgulanıyor. Şimdi DTÖ bu hedeflerini yeni başkan seçilene kadar askıya alacak ya da başkansız (vekâletle) süreci yönetecek.

Azevêdo’nun istifası DTÖ’yü zor durumda bırakacağa benziyor. Çünkü Washington merkezli Atlantik Konseyi Küresel İş ve Ekonomi Programı Direktörü Josh Lipsky “Kırılgan küresel ticaret sistemi var. Bunu düzeltmek için de DTÖ’de liderliğe ihtiyaç var” diyerek, DTÖ’deki eksikliği doğruluyor.      

Azevêdo’nun ayrılmasıyla, Trum- p’ın, AB ve Japonya’dan gelen eleştirileri daha ilerici bir başkan adayının tatmin edici cevap vermesini sağlayacağı ihtimali üzerinde de duruluyor. DTÖ’nün geleceğinin büyük ihtimalle, Çin hakkında vereceği muhtemel karara bağlı olduğu da ileri sürülüyor. DTÖ çatısı altında, Çin’e karşı Trump’ın bazı reformları savunularak, bir takım ülkelerin ABD tarafında hareket etmesi beklentiler arasındadır.

DTÖ kurulduğu günden beri, serbest ticaret ve liberal uluslar arası ekonomi politikalarının kalesi oldu. Çin’in küresel pazarlarda artan ağırlığıyla beraber, DTÖ içerisinde, üye ülkeler arasında bölünmüş bir görünüm arz etse de, ABD’nin başını çektiği Çin karşıtı bir blok mevcut. Hal-i hazırda bir de Korona dönemi olumsuz seyreden ticaret oranları eklenince, Azevêdo istifaya zorlanmış olabileceği de ihtimal dahilindedir. Birde Korona sonrası uluslar arası sistemde muhtemel değişikliklerin tartışıldığı süreçte, başkanının ayrılmasıyla DTÖ’de de yeni bir sistem ya da anlayışın yolunun açıldığı kuvvetle muhtemeldir. Ancak bunun sadece ABD taraftarlığı veya Çin karşıtlığı şeklinde gerçekleşmesi, eksik ve yanlış olacaktır.