Bir adamda hattatlık sıfatı vardır. Bu sıfat hattatın aynı mı? Elbette değil, ancak gayr da değil. Hattat olmasa hattatlık sıfatı da olmaz. Öyleyse sıfat zattandır, ancak zatın aynı olmadığı gibi gayrı da değildir. İşte sıfât-ı İlâhiye de, Zat-ı İlâhiyenin ne aynıdır, ne de gayrıdır.

Bir başka ifadeyle güneşin ışığı güneşin aynı değildir. Ama gayrı da değildir. Güneş olmadan ışık olmaz. Işık güneşi istilzam eder, ancak ışık bizzat güneş değildir. Işık güneşin sıfatıdır.

Görme gözün aynı değil, gayrı da değildir. Çünkü göz olmadan görme olmaz. Tat, elmaya ne ayndır, ne de gayrdır. Bunlar zat ve sıfâtı anlamak için birer temsildir. Mirsâd-ı tefekkürdür. Hakikate çıkmak için birer merdivendir.

Bu hakikate binâen “Failsiz bir fiil ve müsemmâsız bir isim mümkün olmadığı gibi, mevsufsuz bir sıfat, san’atkârsız bir san’at dahi mümkün değildir.”  Demek, herbir mevcut taşıdığı yüzler, bu çeşit sıfatlar lisânıyla, Zât-ı Vâcibü’l-Vücudun yüzler Esma-i Hüsnasına şehadet ederler. Bu şehadetler kabul edilmezse, mevcudatın bütün bu çeşit sıfatlarını inkâr etmek lâzım gelir.

Bu temsillerle Cenab-ı Hakk’a bir cihetten bakılabilir. Fakat bunlarla hâşâ(!) Cenab-ı Hakkın esması anlaşıl- maz. Çünkü meşiet ve irade-i İlâhiye ahval-i kâinatla müteesir olmadığı gibi, sıfât-ı İlâhiye içinde eşyanın tesirinin hiç ve asla mevzu olmadığı da bir hakîkattir. Onun için temsil, tasviri teshil ettiğinden, temsilâtla bu gàmız noktayı tefhime çalışabiliriz. “İşte, Vacibü’l-Vücudu mümkinata kıyas etmek, kıyas-ı maalfârıktır.”

Kıyasın şartlarından biri de muadelettir, yani denkliktir. Mantıkta bir kaide: Bir ârifle, âmî Müslüman da kıyasa girmez. Meçhulü(bilinmeyeni) malumla(bilinenle) kıyas; kıyas-ı hadidir. Yani aldatıcı kıyastır. Okyanusun derinliklerindeki bir balık sohbetin, ilmin zevkini alabilir mi? Elbette alamaz. Öyleyse kıyas hakikati anlamaya bir basamak ve merdivendir. Aralarında muadelet/denklik olmalıdır. Yoksa hadden bir tecavüzdür.

Risale-i Nur mütalâa edilse ilm-i kelâmın en müşkül meselelerini hallettiği görülecektir. İmanın şek ve şüphelerden kurtulması çok büyük bir makamdır. Risale-i Nur'daki bütün temsilât ve teşbihat, mesel ve temsîl nev'indendirler. Çünkü Cenab-ı Hakk’ın şuunat-ı kudsiyesine mesel ve temsil sûretinde bakılabilir. Fikr-i beşer gâyet derin ve ince ve gâyet yüksek ve geniş olan hakîkatlere ve sırlara, ancak bir temsil dürbünüyle ve mesel rasadıyla bakabilir. Yoksa Cenab-ı Hakkın Zât ve sıfâtında misil ve misâli yok. Fakat mesel ve temsille bir derece şuûnâtına bakılabilir. Temsilât-ı maddîye ile o sırra ve sırr-ı ehadiyet ve samediyete işaret edilebilir. İnayet-i İlâhiyenin iktizası üzerine, hakàik, temsilâtla tasvir edilir. Hem Kur’ân’da gayet derin meseleleri temsîlâtla ve teşbihatla avama ders veriyor. Risale-i Nur’da da Kur’ân’a iktidaen temsilâtla kâfî beyanat vardır. Hem de temsîl, tasviri teshîl ettiğinden, temsilâtla çok gàmız noktalar ve meseleler akla yaklaştırılmaktadır. Çünkü hem Kur’ân hem de O’nun manevî bir tefsiri olan Risale-i Nurlar, hakàik-i gàmıza-ı İlâhiye ve esrâr-ı Rabbâniyeyi müteşâbihât suretinde bir kısım teşbihât ve temsilâtla en ümmî bir âmîye de ifhâm eder ve anlaşılmasını kolaylaştırır.

Dipnotlar:

1- Şualar, s. 169.

2- Muhakemat, s. 131.