Kazakistan’da 01 Ocak 2022’de başlayan yüksek LPG fiyatı protestolarının geçmişinde, özellikle son iki yıllık siyasî, ekonomik ve toplumsal huzursuzlukların olduğu belirtiliyor.
Aslında belirtilen rahatsızlıkların temelinde, ülkenin SSCB’den (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) bağımsızlığını aldığı 16 Aralık 1991 tarihinden itibaren istikrara kavuşamaması da sebep gösteriliyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 2021 yılı Aralık ayının son günlerinde St. Petersburg’da Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev ve eski Kazak Devlet Başkanı Nur Sultan Nazarbayev’in gayr-i resmî bir ziyarette bir araya geldikleri bildiriliyor. Her iki liderin Kazakistan’a döner dönmez protestoların başlaması ise, manidar karşılanıyor. Protestoların sebebi petrol zengini bir ülkede LPG fiyatındaki artış gösterilse de, buna gelir dağılımı eşitsizliği, yoksulluk, yaygın yolsuzluk, zengin-fakir kesimler arasındaki uçurumun genişlemesi ve derinleşmesini de eklemek gerekiyor. Birde etnik sorunlar unutulmamalı.
Kazakistan’ın Rusya ile 7.500 Km kara sınırına sahip olduğu, iki ülkenin Avrasya Ekonomik Birliği’nde (Eurosian Economic Community-EEC) ortaklığı, yine her iki aktörün Kollektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ndeki (Collective Security Treaty Organization-CSTO) ittifakları biliniyor. Bununla birlikte 19 milyon nüfuslu Kazakistan’da, 3.5 milyon Rus etnik grubunun varlığı görülmektedir.
“Kazakistan’ın bağımsızlıktan sonra, göreceli olarak Rusya’nın kontrolünde hareket ettiği; Rusya’nın, Kazakistan’daki otoriterliği istikrar sağlayıcı bir özellik olarak algıladığı; yine Rusya’nın petrol zengini bir ülkede yaygın yolsuzluğu kaçınılmaz gördüğü; ve Rusya’nın, Kazakistan’daki etnik Rus nüfusa karşı Kazak milliyetçiliğinin fiilâ ayrımcılık iddiasındaki raporlara göz yumduğu” kaydediliyor.
Diğer taraftan Kazakistan’ın “Rusya, Çin, Batı ve Türkiye arasında, sözde Rusya’nın müttefiki olmakla birlikte bir dengeleme politikası”ndan Moskova’nın rahatsızlığından bahsediliyor. “Rusya’nın Kazakistan’da, Belarus’taki benzer bir süreci izlediği” aktarılıyor. Yani Rusya’nın Kazakistan’a ilgisini “ülkedeki iktidar ve siyaset üzerindeki etkisi, uzun kara sınırı ile komşu olması, EEC’deki ortaklığı ve CSTO’daki ittifakı” vb. unsurlar arttırıyor.
Rusya için, Kazakistan’da Tokayev’in devrilmesi ihtimalinin, “Kazak milliyetçileri ile İslâmcı radikallerin öne çıkma” riskini meydana getirdiğine işaret ediliyor. Rusya’nın benzer bir durumu “Belarus’ta 2020’de Aleksandr Lukaşenko için yaşadığı” vurgulanıyor. Ancak “Tokayev’in, Lukaşenko kadar ülkesinin güvenlik güçleri ve politikacıları üzerinde ağırlığının olmadığı” da ifade ediliyor. Dolayısıyla Tokayev’in bazı üst düzey yetkilileri görevden aldığını duyurmasına rağmen, göstericilerin tansiyonunu düşüremediği görülüyor.
Protestolarla baş edemeyen Tokayev’in, 5 Ocak 2022’de “yabancı eğitimli çetelerden algıladığı terör tehdidi” ile mücadele etmek üzere CSTO’yu ülkesine dâvet etmesi de, yeni tartışmaları başlattı. CSTO bünyesinde “3.000 Rus Paraşütçü askerin Kazakistan’a gönderildiği” kaydediliyor. Bu husustan en büyük eleştiri “CSTO’nun görev tanımının iç karışıklıkları kapsamayan bir savunma ittifakı” olduğudur. Yerel protesto olarak başlayan hareketlerin “uluslar arası hâle getirildiği” belirtiliyor. Dahası “CSTO ve Rus birliklerin ülkeye gelişinin, bazı çevrelerde Kazakistan’ın egemenliğinin geleceği hususunda endişelere yol açtığı” söyleniyor. Birde protestolarda, göstericiler tarafından Kazakistan bayrağının dalgalandırılması da “Kazakistan milliyetçi duygularında yükselişe geçildiğine” ihtimal veriliyor. CSTO ve Rus birliklerinin de ülkeye gelmesinin, bu yükselişi tetiklediği yorumlanıyor. (Yeni Asya, 08.01.2022, Kazakistan’daki Protestolar) Hatta Kazakistan’da, “CSTO kapsamında Rus birliklerinin misyonu genişlerse, Kazakların Rusya’dan kitlesel uzaklaşmasına, düşmanlık ve direnişlerine yol açması” ihtimali üzerinde duruluyor.
CSTO ve Rus birliklerinin, zikredilen endişeleri şu an için göz önünde bulundurduğu belirtiliyor. Ülkedeki yabancı askerlerin, “stratejik tesislerin korunması görevini üstlenerek, protestocularla mücadeleyi Kazak güvenlik güçlerine bıraktıkları” basında yer alıyor.
Belarus ve Ermenistan örneklerinde olduğu gibi “Nazarbayev’le başlayan çok yönlü Kazakistan dış politikasının, Rusya yönüne doğru evrileceği” ihtimal dahilindedir.