Çok sesli bir tabiat senfonisini seslendirir bu mevsim. Her yer ve her şey sonbahar bestelerini çalar, söyler. Eylül’de başlar ayrılıkları düşündüren hüzünlü günler… Farklı duygular, hissiyatlar, hayaller sonbahar rengine bürünür. 

Baharda hayat bulan, kıpır kıpır uçan, koşan envaî çeşit canlılar, bitkiler, varlıklar renkleriyle, çiçekleriyle, süslü, şirin, lâtif, sevinçli manzaraları neşe saçar… Sonbahar, insanların nazarına farklı mesajları verir, düşündürücü hüzünleri hatırlatır. Mahlûkatın çehresinde fani, zail, geçici ayrılıkların haberleri, işaretleri, izleri vardır. 

Şair, bahçeyi tasvir etmiş: “Bülbül hamûş havuz tehî gülistan harab” (Bülbül susmuş, havuz boş, gül bahçesi harap olmuş.) Yeryüzü ıssız ve sessizlik içinde iç âlemlerimize çok şeyler anlatır. Yahya Kemal:  “Fani ömür biter, bir uzun sonbahar olur./ Yapraklar, çiçekler ve kuşlar dağılır, tarumar olur.” şeklinde ifade etmiş. 

İnsanda “tul-i emel” ifade edilen sonsuzluk arzusu, uzun yaşamak hırsı şeklinde bu dünyaya hasredilince bütün emeller, arzular, hayaller, ümitlerle fena üzerine, bekayı bina etmeye çalışıyor. Gördüğümüz her güzelliğin zahiri, zail, fani yüzü cazip gelir, insanları peşinden sürükler. Bütün varlığıyla aynada görünen güzelliklerin muhafazasına çalışır. Hatırlatıcıları pek haz etmez. Sonbaharda tabiat, çok sesli bir koro gibi dünyanın fani yüzünü, ömrün biteceğini haber verir aslında. “Ömür az, sefer uzun, yol tedariki yok, kuvvet ve kudret yok…” 

Oysa güz mevsiminde vazifeden terhis olmuş askerler gibi Allah’a olan intisapla varlık âlemine gelmenin şerefi, muhatap ve mensup olmanın sevinciyle tekrar O’nun ilmine dönerler. Solan güller, bozulan bağlar, bahçeler, sararan yaprakların hışırtısı ayrılıkların ötesinde, üstünde kâinatın sahibini nazara veren mesajlar taşır. Nizam intizam içinde gelmeleri ve gitmeleri Baki-i Zülcelâli gösteren aynalardır. “Ayinedir bu âlem her şey Hak ile kaim/ Mir’at-ı Muhammed’den Allah görünür daim.” Bütün bu hakikatler, işaretler, beşaretler, müjdeler Hakkı, tarif eden, isimlerinin tezahürü ve tecellisi mektuplardır.

Sonbahar, rengiyle, şekliyle, güzellikleriyle ve değişen manzaralarıyla hayatımızın içinde önemli bir yer tutar. Her sene yaşlı dünyamızın, ahirzamanın, ikindi vaktinin ve ölüme yolculuğun sırlarını hatırlatan bir mürşit gibi fısıldar, kulaklarımıza. İkindi vakti, siyah kefen giyen akşamı, sonbahar beyaz kefenli kışı, ahir zaman kıyameti ve haşri hatırlatır. 

Hayatın sonsuzluğa bakan yüzü, ebedî saadeti kazanmanın yolu, marifet ve muhabbet pencerelerinden bakmanın usûlü sonbahar sayfalarında okunabilir. İmanla, izanla, tefekkürle baktığımız her şey, bize sahibimizi, malikimizi tanıtır, sevdirir. “Sultan-ı Kâinat birdir… O’nu bulsan, her matlubunu buldun; hatsiz minnetlerden, korkulardan kurtuldun.” müjdesini verir.

Zahirî, itibarî, geçici, zail gurbetleri, ayrılıkları hatta ölümleri merak edip; varlıkların, güzelliklerin, zenginliklerin, gidenlerin arkasından bakıp yetimâne hüzünlerle, acılarla ağlamak yerine, Hayy-ı Kayyum’un sonsuz rahmetine iltica edip aczimizle ve fakrımızla tevekkül edip yönelmeliyiz. 

“Evet, Bâkî-i Hakikînin muhabbet, marifet, rızası yolunda bir saniye, bir senedir. Eğer O’nun yolunda olmazsa, bir sene bir saniyedir.” (Lem’alar)