Eğer desen: “Birinci Mebhasta ispat ettin ki, kaderin her şeyi güzeldir, hayırdır. Ondan gelen şer de hayırdır, çirkinlik de güzeldir.  Hâlbuki şu dâr-ı dünyadaki musibetler, beliyyeler, o hükmü cerh ediyor.”

Elcevap: Ey şiddet-i şefkatten şedid bir elemi hisseden nefsim ve arkadaşım! Vücud hayr-ı mahz, adem şerr-i mahz olduğuna, bütün mehasin ve kemâlâtın vücuda rücuu ve bütün maasi ve mesâib ve nekàisin esası adem olduğu delildir.

Madem adem şerr-i mahzdır; ademe müncer olan veya ademi işmam eden hâlât dahi şerri tazammun eder. Onun için vücudun en parlak nuru olan hayat, ahvâl-i muhtelife içinde yuvarlanıp kuvvet buluyor, mütebayin vaziyetlere girip tasaffi ediyor ve müteaddid keyfiyatı alıp matlub semeratı veriyor ve müteaddid tavırlara girip Vahib-i Hayat’ın nukuş-u esmasını güzelce gösterir. İşte şu hakikattendir ki, zîhayatlara âlâm ve mesâib ve meşakkat ve beliyyat suretinde, bazı hâlât ârız olur ki; o hâlât ile hayatlarına envâr-ı vücud teceddüd edip zulümat-ı adem tebaud ederek hayatları tasaffi ediyor. 

Zira tevakkuf, sükûnet, sükût, atalet, istirahat, yeknesaklık, keyfiyatta ve ahvâlde birer ademdir. Hatta en büyük bir lezzet, yeknesaklık içinde hiçe iner.

Elhâsıl: Madem hayat Esma-i Hüsnâ’nın nukuşunu gösterir; hayatın başına gelen her şey hasendir. Meselâ, gayet zengin, nihayet derecede san’atkâr ve çok san’atlarda mahir bir zat, âsâr-ı san’atını, hem kıymettar servetini göstermek için âdi bir miskin adamı, modellik vazifesini gördürmek için bir ücrete mukabil, bir saatte murassa, musanna, yaptığı gömleği giydirir, onun üstünde işler ve vaziyetler verir, tebdil eder; hem her nevi san’atını göstermek için keser, değiştirir, uzaltır, kısaltır. Acaba şu ücretli miskin adam, o zata dese, “Bana zahmet veriyorsun, eğilip kalkmakla vaziyet veriyorsun, beni güzelleştiren bu gömleği kesip kısaltmakla güzelliğimi bozuyorsun” demeye hak kazanabilir mi? “Merhametsizlik, insafsızlık ettin” diyebilir mi?

İşte onun gibi, Sâni-i Zülcelâl, Fâtır-ı Bîmisal, zîhayata göz, kulak, akıl, kalp gibi havas ve letaif ile murassa olarak giydirdiği vücud gömleğini Esma-i Hüsnâ’nın nakışlarını göstermek için çok hâlât içinde çevirir, çok vaziyetlerde değiştirir. 

Elemler, musîbetler nev’inde olan keyfiyat, bazı esmasının ahkâmını göstermek için lemaat-ı hikmet içinde bazı şuaat-ı rahmet ve o şuaat-ı rahmet içinde latîf güzellikler vardır.

Sözler,

Yirmi Altıncı Söz, s. 534

LÛ­GAT­ÇE:

adem: Yokluk, hiçlik.

ahvâl-i muhtelife: Çeşitli hâller.

âsâr-ı san’at: San’at eserleri.

envâr-ı vücud: Varlık nurları.

hâlât: Hâller, durumlar.

hasen: Güzel.

hayr-ı mahz: Mutlak hayır, hayrın tâ kendisi.

işmam: Hissettirme.

maasi: Asilikler, isyanlar.

matlub: İstenilen, arzu edilen.

mehasin: Güzellikler, iyilikler.

mesaib: Musîbetler.

müncer olan: Dayanan; sürüklenen, götüren.

mütebayin: Birbirine zıt, birbirinden ayrı.

nekais: Noksanlıklar.

nukuş: Nakışlar.

nukuş-u esma: Cenab-ı Hakk’ın isimlerinin san’atlı ve süslü görüntüleri, nakışları.

rücu: Dönme, yönelme.

semerat: Meyveler, neticeler.

şerr-i mahz: Tam bir kötülük, çirkinlik.

tebaud: Uzaklaşma.

teceddüd: Tazelenme, yenilenme.

Vahib-i Hayat: Hayat veren, 

zîhayat: Hayat sahibi, canlı.

zulümat-ı adem: Yokluk ve hiçlik karanlıkları.