Öyle ki temsil ettikleri, adandıkları dâvâya dil olur, yol olur, köprü olur hatta bir çağ olurlar. Biz bu noktada Kur’ân’ın şu emrini hatırlayarak konuya başlayalım: “ Sâdıklarla beraber olun.” İşte bu emir bizi İslâm büyüklerini ve mütefekkirlerini tanıyıp öğrenmeye sevk ediyor. Asrımızda Bediüzzaman’dan başlayarak her asrın başında duran âli ve dâhî şahsiyetler ve yüce kâmetler insanlığa rehberlik yaptılar. Onlar Resûlullahın (asm) izini takip eden birer yıldız oldular. 

Onlardan biri de on birinci yüzyılın başında bulunan yüksek ilim, fikir, marifet, hikmet ve hakikat insanı İmam Gazali Hazretleri.

Şu âyette beyan edilen yüce vasıflar onların üzerinde ne kadar aşikâr görünüyor: “Hayır o Kur’ân, kendilerine ilim verilenlerin sînelerinde yer eden apaçık âyetlerdir.” (Ankebut 49) Demek ki Kur’ân’ın hakikatleri ilim sahiplerinin derinliklerine göre onların üzerinde parlıyor ve biz bu gerçeği apaçık görüyoruz. İşte Gazâli kendi döneminde, ilim ve irfan dünyasında öyle bir inkılâp yapmıştır ki âdeta bir devir açmıştır. Çağa mührünü vuran bu allâme şahsiyet bütün bâtıl fikirleri susturduğu gibi, o zamanda revaç bulan felsefî akımlar ile de hesaplaşmıştır. 

Ancak bizim konumuz onun ruhî ve kalbî seyridir. Zira onu hem ilim, hem gönül adamı yapan ve kendi çağından sonraki çağlara bile ışık verecek kandil gibi tutuşturan şeyin onun ruh dünyasında yaşadığı tekevvün ve televvünlerdir. Bu büyük değişim ve dönüşümdür ki onu on bir yıl sürecek tecrit ve inziva hayatına götürecektir. 

Nizamiye Medreseleri’nin baş müderrisi, ilimde zirveyi yakalamış, şöhreti diyarlar aşmış her yerde sultan gibi karşılanan bir allâme-i cihan neden çöle inmiş, yola revan olmuş, herkesten kaçmıştır. (Ve firru ilellah-yalnız Allah’a kaçın) sırrı. 

Evet her şeyden kaçmıştır ve bu kaçış yalnız Allah’adır. Bütün perde olan, gölge yapan ve gaflet ile ruhları esir alan dünyadan firar etmiştir. Dünyasını din ile kazanan, ilim satarak makam elde eden, âlimlik mertebesini teveccühü nâsa vasıta olan çürümüşlükten ve bozukluktan kendini kurtarmak için hicret etmiştir. Bilinme ve tanınma, alkışlanma tutkusu bir zehir hükmünde kalbî ve ruhu karartması gerçeği karşısında kendi üzerinde bulunan ve nefsin hoşuna giden sıfatlardan azâde olmak için ve bir nev’î hiçliği yaşamak gayesiyle yola çıkmıştır. 

İnsanın yıllarca biriktirdiği serveti, zorla kazandığı mevkiyi, herkese nasip olmayan şöhreti terk etmesi ne kadar zordur. Hele bir de sevdikleri ve dostlarını geride bırakması daha da zor. 

Ama tefekkür denizinde hakikati arayan adamdır o. Akıl ve kalbi buluşturmak için, akıldan kalbe doğru müthiş bir yolculuk yapmıştır. Hakikati yana yakıla ararken hem kendi nefsiyle amansız bir savaş vermiş hem çağında Kur’ân’a tezat olan sünnet dışı bütün fikir akımlarıyla ve bâtıl akideler ile mücadele etmiştir. 

Onun inzivadan sonraki hâli arınmış, durulmuş kalb, tezkiyeden geçmiş nefs ile kısaca akl-i selîm ve kalb-i selîm kazanmış bir sahabe portresidir. Büyük bir mücâhade ile çıktığı marifet ve muhabbet burcunda bir güneş gibi tulû etmiştir etrafına. Böylece yazdığı eserler, yaydığı ışık bütün gönüllerde mâkes bulmuştur. 

Başta İhya u Ulûmiddin olmak üzere hayatına bin ömrü katlayacak hizmetler ve eserler nasip olmuştur. O İslâmın binbir derdiyle yoğrulmuş, gecesi gündüzü Kur’ân ilimlerini her türlü sapkın düşünce ve fikirden arındırmak ve hakikatin parlak yüzünü ortaya koymak için can siperâne çalışmıştır. 

İlimleri muğalâtadan, İslâm felsefesini safsatadan, gönlünü mâsivadan kurtaran adama binler sêlam olsun. Onun hayatında durup düşüneceğimiz ne kadar da çok şey var...