Üstad hazretlerinin Uhuvvet Risalesine aldığı bu söz, 10. Yüzyılda yaşayan ünlü Arap Divan Şairi Ahmet Mütenebbi’ye aittir. Sözün Arapça metni şöyledir:

“İza ente ekremtel-kerime melekteh ve in ente ekremte’lleime temerradâ”1

Bu şiirde geçen “kerim” sıfatını Üstad Hazretleri imanla yorumlamıştır. Kerim, izzet ve şeref sahibi demektir. Bu cümleyi şerh sadedinde Bediüzzaman, “Mü’minin şe’ni, kerîm olmaktır. Senin ikramınla sana musahhar olur. Zahiren leîm bile olsa, iman cihetinde kerîmdir. Evet, fena bir adama “İyisin, iyisin” desen iyileşmesi ve iyi adama “Fenasın, fenasın” desen fenalaşması çok vuku’ bulur.”2 Demiştir. Hazret-i Üstad bu yorumunu iki ayetle doğrulamıştır.

Ayetler şunlardır:

“Boş sözlerle, çirkin davranışlarla karşılaştıkları zaman, izzet ve şereflerini muhafaza ederek oradan geçip giderler.”3

“Eğer onları affeder, kusurlarına bakmaz ve bağışlarsanız, şüphesiz ki Allah da çok bağışlayıcı ve çok merhamet edicidir.”4

ÇİRKİNLİĞE KARŞI İZZETİNİ KORUMAK   

Ayetlerde Cenab-ı Allah, mü’minlerin güzel vasıflarından bahsediyor. Şöyle ki:

Mü’min, çirkin bir sözle kendisine sataşıldığında, aynı çirkinlikle cevap vermez. Beyefendice cevap verir. “Sen iyi adamsın. Çirkin sözlerle kendini kirletecek biri olamazsın.” Dercesine, hem ona çirkin sözü yakıştırmaz, hem de ona çirkinlik yapmaktan nefsini korur. Onun izzeti ve şerefi, çirkin sözlerle uğraşmayacak kadar âlidir. İzzetini yere düşürmez.

Düşmanlığı ve husumeti başlatan şey genelde boş ve çirkin sözlerdir. “O sayarken benim ağzım armut mu topluyor?” diyerek çirkin söze çirkin sözle cevap veren adam, aslında izzetini ve şerefini küçük düşürmüş, düşmanlığı ve husumeti başlatmış, kavganın fitilini çekmiş olur. Ve şeytana maskara olacak dehşetli bir adım atmış olur.

Çirkin söze sabredip aynı çirkinlikle cevap vermeyen, korkak olmuş olmaz, hayır! İman izzetiyle örtüşen asil bir davranış göstermiş olur. Düşmanlığı başlatmamış olur. Mü’min kardeşine –her ne kadar kendisine sataşmış olsa dahi- çirkin sözle sataşmamış olur. Topluma düşmanlık tohumu ekmemiş olur. Ve müspet hareket etmiş olur.

Böyle çirkin laf atan birisini veya yanlış yapan birisini affetmek gerekir. Kusuruna bakmamak gerekir. Hesabını sormaktan vazgeçmek gerekir.

Kerim bir insan affedilirse, kusuru örtülürse, hesabından vazgeçilirse, iyilik namına elde edilir. Bağışlanan adam yaptığına pişman olur, hatasını anlar, yüzü kızarır, özür diler. Af özrü getirir. Özür barışı getirir. Şeytan barış damarını sevmez.

AFFIN MÜKAFATI AFTIR 

Af eden af edilir. Affın değerini bilmeyenin Allah’tan af istemeye yüzü olmaz.

Ama ceza veriyorum diye, affetmeyip de, çirkince cevap verilirse, çirkinliğe çirkinlik katılmış olur. Bu aslında ceza olmaz. Bu düşmanlığı artırmaya ve topluma düşmanlık tohumu ekmeye yarar. Haksız ve çirkin taraf da avukat gibi kendi haklılığını savunur. Sürtüşme ve kavga büyür. Buradan düşmanlık fırsat bulup mü’minin kalbine girer. Düşmanlık toplum barışını bozar.

Bu sebeple Üstad hazretleri böyle durumlarda haksıza yardım ederek kargaşanın önünün alınacağını ifade etmiştir.

Şiirde aşağılık ve kötü insanlar leim sıfatıyla anılmıştır. Genel itibariyle mü’min leim olmaz. Bu nedenle mü’min ikrama layıktır.

Ancak isyanda ve günahta aşırı giderek veya küfürde kalarak kalbi kararmış ve vicdanı bozulmuş kimseye ikram ettiğinizde, mesela onu affettiğinizde, onun küstahlığını artırmış olursunuz. O kusurunu göremez, sizin affınızı korkaklık sayar, iştihası artar ve dişinin kirasını da ister gibi haddini aşar. Böyle kişilere adaletli olmak şartıyla ceza vermek affetmekten iyidir. Yaptığının cezasını görür, aklını başına getirir.

Dipnotlar:

1- Şerh-i Divani’t-Tayyib, s. 710

2- Mektubat, s. 447 

3-Furkan Suresi: 72

4 -Teğabun Suresi: 14