Bediüzzaman’ın 1900 ve 1912 arasında te’lif ettiği kitaplar
Bediüzzaman, 1907’nin son aylarında İstanbul’a gelir ve 1910 yılı Mart ayında İstanbul’dan ayrılır. Bu ilk İstanbul seyahati yaklaşık ve tahmini hesaba göre, iki sene beş ay gibi bir süreye tekâbül eder. Daha sonra Şark aşiretlerini ziyaret, Doğu ve Güney Doğu Anadolu illerini gezerek Şam seyahati de düşünüldüğünde bu süre zarfında epey kitap te’lif edilmiştir. Bediüzzaman’ın Eski Said Devresi de dediğimiz 1923’e kadar olan zaman diliminde özellikle 1900 ve 1912 arasında yaklaşık on civarı kitap telif ettiğini biliyoruz. Öncelikle 1902’de ba’zı te’liflere başlamış olduğu kayıtlara geçmiştir. Lâkin bu te’lifat, sırasına göre hangileridir? bilinmemekle beraber, 1900’den 1907’ye kadar bilinen yalnız dört tane te’lifi vardır. 1906 yılı mukaddemat-ı Nuriye’nin te’lif tarihi olması hasebiyle; yukarıda bahsi geçen dört tane te’lifatının sonuncusu “Kızıl Îcaz” kitabı olarak biliniyor. Geri kalan üç kitab ise, birisi, yine Arapça “Tâ’likat” kitabı, kalan ikisi de, Van Valisi Tahir Paşa’nın konağının yangınında telef olduğunu, bunlardan birisinin: “İnsanın elinin, avucunun, yüzünün çizgi, renk ve şekillerinin her birisi, hikmet-i İlâhiyenin kader cilvesinin nişanları, alâmetleri ve o insanın ruhunun kabiliyet ve isti’datlarını gösteren yazıları, remizleri olduğu” hakkında imiş. İkincisi ise; “Riyazî hesap ve matematik” mevzuunda olduğu ve bu her iki eserin -o zaman müellif Türkçeyi bilmediğinden- Kürtçe olarak kaleme alınmış olduğunu ve bu ikisi de Tahir Paşa konağı yangınında telef olduğunu, merhum Abdurrahman 1 bildirmektedir.
1909-1912 yılları arasında te’lif edilen eserler
Bediüzzaman’ın, özellikle II. Meşrûtiyetin ilânı, 31 Mart Vak’ası, Divan-ı Harb Mahkemesi ve sonrasında bazı kitapları telif edilip tab’ edilmiştir. Bediüzzaman’ın yalnız kendisinin tab’ ettirdiği yedi tane eseri vardır. Ayrıca yine İctihad Kütübhânesi tarafından 1911 ve 1912’de iki defa bastırılan “Divân-ı Harb-i Örfi ve Sa’id-i Kürdi” eseri ile, “Nutuk-I” eseri bunlara ilâve edilse, dokuz tane eser meydana gelmiş oluyor. Bu eserlerden “Devaül-Ye’s” eseri 1911’de ilk baskı Hutbe-i Şamiye’ye Zeyl yaptığı gibi, 1912’de ikinci baskısı yapılan Hutbe-i Şamiye’de “Teşhis’ül-İllet” eserini Zeyl yapmıştır. Diğer eserleri ise müstakil olarak tab’ ettirmiştir.
Böylece bir sene zarfında yedi tane, hacimde küçük, kıymette baha biçilmez eserler meydana getirmiştir.
Katre’nin Zeyli kitabının arka kapağındaki kitapların isimleri şöyledir:
Müellifin matbû’ âsârları:
* İşârâtü’l İ’câz fî Mezânü’l Îcâz
* Katre min Bahrü’l Tevhîd
* Nokta min Nûr-i Ma’rifetullâh
* Şuâât-i Ma’rifetü’n Nebî
* Zeylü’l Katre
* Lemaât
* İşârât
* Sünûhât
* Tulûât
* Rumûz
* Hutuvât-ı Sitte
* Kızıl Îcâz
* Muhâkemât (Nüshaları kalmamış)
* Münâzarât (Nüshaları kalmamış)
Bediüzzaman’ın 1900 ile 1923 arasında telif etmiş olduğu eserler sırasıyla şöyledir:
Tâ’likat, Kızıl Îcâz, Riyazî hesap ve Matematik, İnsanın elinin, avucunun, yüzünün çizgi, renk ve şekillerinin her birisi, hikmet-i İlâhiyenin kader cilvesinin nişanları, alâmetleri ve o insanın ruhunun kabiliyet ve isti’datlarını gösteren yazıları-remizleri, Arapça Reçetet’ül-Avâm, Reçetet’ül-Ulemâ, El-Hütbetüş-Şamiye, Türkçe Münâzarât, Türkçe Muhâkemât, Türkçe Teşhis’ül İllet, Türkçe Deva’ül-Ye’s, Türkçe Nutuk-l, Türkçe Divân-ı Harb-i Örfi, İşârâtü’l İ’câz fî Mezânü’l Îcâz, Katre min Bahrü’l Tevhîd, Nokta min Nûr-i Ma’rifetullâh, Şuâât-i Ma’rifetü’n Nebî, Zeylü’l Katre, Lemaât, İşârât, Sünûhât, Tulûât, Rumûz, Hutuvât-ı Sitte…
Bediüzzaman’ın te’lifleri ve İstanbul’a ikinci gelişi
Bediüzzaman, bu eserlerden Arapça Saykal’ül-İslâm veya Reçetet’ül-Havâs kitabını, 1899’da İngiliz Müstemlekât Nâzırı’nın Kur’ân aleyhindeki menhus beyânı üzerine, o zamandan beri zihninde tasarladığı Kur’ân’ın i’câzını dünyaya ilân edecek ve Kur’ân’a lâyık muazzam bir tefsire mukaddeme olarak te’lif ettiğini kaydeder. Bediüzzaman İstanbul’a gelişi ile birlikte, İslâm’ın irfan kütüphânesine bahşeylediği bu eserleri basılmış idi. Bediüzzaman’da yeniden canlanan cihan çapındaki İslâm’a hizmet dâvâsının delilleri ve esbâb-ı mu’cibesi ve iddialarının belgeleri bu iki eserde özetlenmişti. Nitekim Bediüzzaman, 1907’de aynı gaye ve dâvâsı uğrunda İstanbul’a gelmiş, uğraşmış, fakat maatteessüf o zamana rastlayan felâket ve fitnelerden bazı kıvılcımlar ona da sıçramış, o da o musîbetlerden nasibdâr olmuş, geri vatanına avdet etmeye mecbur olmuştu. Ama bu defaki gelişinde, hem dâvâsının esbâb-ı mu’cibeleriyle mücehhez olarak gelmiş, hem de bu defa daha çok hürmet ve takdirlere mazhar olmuştur. Aynı zamanda onunla dost ve müttefik olan İttihâd ve Terakki içindeki hakikî hürriyet-perverler icraat başına geçmişlerdi.
İlk başlardan beri onun hürmetkâr ve takdirkârı ve yakın dostu Enver Paşa da Erkân-ı Harbiye Reisliği’nin vekâletini deruhte etmişti. Padişah Mehmed Reşâd da ona karşı hürmetkârlık tavrı içindeydi. Hülâsa Bediüzzaman’ın İstanbul’a bu ikinci gelişiyle, düşündüğü hizmetleri için, tali’ rûyı rıza gösteriyordu.
Padişah, hükümet, meb’uslar Bediüzzaman’ın ilmine ve vatanperverliğine binaen hep hürmet içinde idiler. 2
Dipnotlar:
1- Tarihçe-i Hayat, Abdurrahman, s. 33.
2- ABIBSNİŞ; Cilt-I, s. 786, 787, 788.