Ve neticede ise, “Bizi buraya kim, ne için gönderdi, bundan sonra nereye sevk edecek?” suâllerinin cevaplarını bulmalıyız.
İnsan kendisini, evvelâ kendisine; sonra âilesine, çevresine; ardından mevcudata ve Yaratanına göre tarif eder; yerini belirler. Buna göre de mânevî cephesini inşâa ve duygularını ihyaya çalışır. İşte, tabiî seyri içindeki bu sürece psikologlar, psikanalistler veya psikiyatristler, “kişilik, yâni şahsiyetini bulma” derler.
Kişiliğimizi, şahsiyetimizi nasıl buluruz? Karakterimizi oluşturmada hangi yolları izleriz? Ve ne gibi psiko-sosyal aşamalardan geçeriz? İman ile kişilik arasında ne gibi bağlantılar vardır?
İslâmiyet; öncelikle olumlu ve olumsuz duyguları belirler. Sonra olumlularını, ulvîlerini geliştirme, olumsuzlarını yönlendirme melekesini geliştirir. Hepimiz, “akıl, şehvet ve gadap/savunma mekanizması” olmak üzere üç temel yetenek, onlarca olumlu-olumsuz duygu, yüzlerce his ve binlerce lâtife ile donatıldık.
Dostluk-düşmanlık, sevgi-nefret, diğergam-bencil, tasdik-inkâr, hilm-gadap/öfke, gayret-tembellik, fazilet-egoizm gibi olumlu ve olumsuz duyguların harmanlanmasıyla yaratıldığımızdan terbiye ve tekâmül için yalnızca olumlu duyguların geliştirilmesi kifayet etmez. Her şey çift kutuplu yaratıldığından hakikat ve tekâmül zıtlar sayesinde ortaya çıkar. İnsanlık vasfının tezahür edebilmesi; olumsuz duyguların mecralarına yönlendirilip yerli yerinde kullanılmasına bağlıdır.