Bediüzzaman’ın “Ahrarlar” diye sitayişkârâne atıf yaptığı “Osmanlı Ahrar Fırkası”, Prens Sabahaddin’in “teşebbüs-i şahsî ve adem-i merkeziyetçilik” (hür teşebbüs ve demokratik, yerel yönetim) fikirleri çerçevesinde, yakın çalışma arkadaşları Nureddin Ferruh ve Ahmed Samim, Ahmet Fazlı, Mahir Sait, Celâleddin Arif, Kıbrıslı Tevfik, Nazım ve Şevket tarafından 14 Eylül 1908 tarihinde kuruldu.
Prens Sabahaddin, bu fırkanın başkanlığını kabul etmez, ama desteğini verir. Zaten bu parti, onun temsil ettiği “etnik unsurlara eşitlik tanınması ve adem-i merkeziyete dayalı bir yönetim kurulması” taleplerini Osmanlı siyasî hayatına taşıyordu. Böylece, İttihad ve Terakki tekelciliği ve gizliliği, orduyu siyasete karıştırıp baskı aracı olarak kullanması eleştirilmeye başlanmıştır.1
Fırka basın sahasında, Bediüzzaman’ın da bazılarında yazılar neşrettiği İkdam, Sabah, Yeni Gazete, Sadâ-yı Millet ve Serbestî gazeteleri ile temsil edilir. Servet-i Fünûn dergisi de Ahrarlara destek verenler arasında idi.
Daha sonra Hürriyet ve İtilâf Fırkası ile birleşen Ahrarlar, kuru bir isim ve resimden ibâret değil, “gerçek hür teşebbüs ve meşrûtiyet-demokrasi”ye taraftar olur. Böylece, İttihad ve Terakki’ye yönelen bütün muhalefetin bir araya geldiği siyasî bir organ olur. İttihad’çıların “milliyetçi” görüntüsüne karşılık, Osmanlı ittihadından yana olan Bulgar, Rum, Arnavud, Ermeni ve Arap meb’usların büyük bir bölümü bu partiye dahil olmuştur.2
Henüz bütün ayrıntıları ortaya çıkmamış olan; ancak İttihad ve Terakkî Cemiyeti’ne karşı oluşan yoğun tedirginlik havası içerisinde İngilizlerin tahrikiyle3 gerçekleştiği söylenen Otuz bir Mart Vak’ası (1909) patlak verir. II. Abdülhamid tahttan indirilir.
Hâdisenin elebaşları hemen yakalanarak idam edilir. Olaya karıştığı tespit edilen Osmanlı Ahrar Fırkası mensupları yargılanarak sürgüne gönderilir. (Kesin belgeler olmamakla beraber, İttihad-ı Muhammedî Fırkasıyla birlikte Osmanlı Ahrar Fırkası ve Prens Sabahaddin Bey’in ayaklanmaya destek verdikleri görüşü genel kabul görmektedir.) 4
Faaliyetlerini 31 Mart 1909’a dek sürdüren, fesh ilânı 1910 yılında yapılan Ahrar Fırkası’nın en önemli vasfı, “gerçek hürriyetçi, demokrat fikirleri taşıması” ve “İttihadçılara karşı ilk ve önemli siyâsî muhalefeti başlatmış olması”dır.
***
CHF’den ayrılan Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Refet Paşa, İsmail Canbulat gibi isimler, 17 Kasım 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdular. Bunlar, “Mecliste otorite hâkimiyeti ve oligarşik gayelere hizmet edildiğinden” 5 şikâyetçi idiler. Ahrarlar ekolünden sayılabilecek ve Kemalizmin karşısında muhalefet eden bu liberal grup, büyük bir itibara mazhar olmasına rağmen; Şeyh Said hâdisesi bahânesiyle, halkın dinî duygularını istismar etmekle itham edilerek,6 Üç Haziran 1925 tarihinde İstiklâl Mahkemesi kararına uyarak Bakanlar Kurulu tarafından kapatılmış; 7 Millî Mücâdele’nin komutanları olan liderlerine de cezalar yağdırılmıştı.
1930’larda M. Kemal, göstermelik bir muhalefet olsun diye muvazaalı olarak Fethi Bey’e kurdurduğu Serbest Fırka; halk tarafından büyük destek alınca, o da kapatılmıştır. 1946 ve 50’lere kadar artık, muhalefetsiz, şiddetli bir istibdat, yâni diktatörlük hükümrandır. 8
Dipnotlar:
1- Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, c.12, s. 252., 2- Age, s. 77. 3- İhsan Kasım Salihî, İslâm Önderlerinden Bediüzzaman Said Nursî ve Eseri, s. 20. 4- Age, s. 71. 5- Age. 6- Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, 27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri, (Terc Av. M. Ali Sebük, Av. İ. Hakkı Akın), İst., 1966, s. 33. 7- Başgil, age. 8- Yakın Tarih Ansiklopedisi, Yeni Nesil, İst., 1988, c. 2, s. 160.