Müsbet veya menfi yani, olumlu –yapıcı-insaflı veya olumsuz-yıkıcı-insafsız olarak ikiye ayrılır tenkit:

Birincide muhatap/tenkit edilen memnun, mutlu olur, karşılığında teşekkür eder (veya etmeli).

İkincide ise, muhatapta/ tenkit edilende tam tersi davranışlar gözlemleyebiliriz. Tenkit edenin niyeti iyi bile olsa, tepki kötü olabilir.

İnsaf: Hakka ve adalete uygun davranış, nefse değil vicdana uyarak adaletle hareket etme, merhametli davranma.

İnsaflı: İnsaf sahibi, haktan ayrılmayan, vicdanına uyarak hareket eden, vicdanlı, merhametli kişidir..

İnsafsız ise: İnsafı olmayan, gaddar, merhametsiz anlamlarına gelmektedir.

Gerek hizmetimizde, gerekse diğer cemaatler arasında birbirini tenkit etme insaflı olduğu gibi insafsız bir şekilde de olabilmektedir.

Aynı hizmet dairesi içinde bulunanlar bu konuda nasıl davranmalı? 

Bunu Üstad şöyle açıklıyor: “Sizler her zamandan ziyade bu fırtınada tesanüdünüzü ve ittihadınızı ve birbirinin kusuruna bakmaması, birbirini tenkit etmemesi, Risale-i Nur’un vazife-i kudsiye-i imaniyesi hesabına mükellef ve muhtaçsınız. Sakın birbirinizden gücenmeyiniz ve tenkit etmeyiniz. Yoksa az bir zaaf gösterseniz, ehl-i nifak istifade edip sizlere büyük zarar verebilirler.” 1

Anlayış farklılığı, bazı zayıf damarların bulunması ve maişet dertlerinden dolayı araya nifak sokup kardeşleri tenkit yoluna gidilebilir. 

Bunun için de Üstad hemen prensibi söylüyor: “Sakın! Dikkat ediniz, ihtilâf-ı meşrebinizden ve zayıf damarlarınızdan ve derd-i maişet zaruretinizden ehl-i dalâlet istifade edip, birbirinizi tenkit ettirmeye meydan vermeyiniz. Meşveret-i şer’iyeyle reylerinizi teşettütten muhafaza ediniz. İhlâs Risalesi’nin düsturlarını her vakit göz önünüzde bulundurunuz. Yoksa, az bir ihtilâf bu vakitte Risale-i Nur’a büyük bir zarar verebilir.” 2

Üstad’ın iki talebesine yazdığı bir mektuptaki yaptığı tenkidin kırıcı olmamasına ve inceliğine bakar mısınız? “Aziz, Sıddık Kardeşlerim! Şiddetli bir ihtar ile bildim ki, sen ve Ahmed Feyzi, nurun mesleği olan mübareze etmemek ve ehl-i dünya ile uğraşmamak ve siyasete girmemek ve yalnız lüzum-i kat’î olduğu zaman kısaca müdafaa etmek haricinde, pek ziyade ve zararlı mübarezekârâne ve siyasetvari mahkemedeki okuduğunuz parçalar Nurlar’a çok zarar vermiş. Hatta bizim cezamıza ve benim sıkıntılarıma sebebiyet vermiş. Ben senden ve Ahmed Feyzi’den gücenmem. Fakat, bana evvelce göstermek lâzımdı. Maddî kaza-i İlâhî olarak o vaziyet size verilmiş. onun tamiri için benim tarzımda davranmak lâzımdır. Feyzi dahi, bütün kuvvetiyle siyasî müdafaatı bırakıp, Nurlar’la ve Tahirî gibi, yeni talebelerle meşgul olmak elzemdir.” 3 (Şuâlar. 845-846)

İnsaf ve tenkit ilişkisini ise şöyle belirtiyor, Üstad: “En müthiş maraz ve musîbetimiz, cerbeze ve gurura istinat eden tenkittir. Tenkidi eğer insaf işletirse, hakikati rendeçler; eğer gurur istihdam etse, tahrip eder, parçalar. 4

Özetle söylemek gerekirse: “İslâm’a yakışan Hudabinâne (hak ve hakikati görerek, gözeterek.) insafla tenkit etmektir. Hodbinâne (kendini düşünerek, kendi menfaatini ön plâna çıkararak, bencilce) tenkit değil! 

Dipnotlar:

1- Kastamonu Lâhikası, 136. Mektup. 2- Kastamonu Lâhikası 152. Mektup. 3- Şuâlar, 14. Şuâ. 4- Tulûat 631-632.