Bütün bu krizler içinde belki de en ilginç olanı CHİP (ÇİP) krizidir. Bu krizi otomobil ve elektronik sektörüne ilgi duyan birçok okuyucu sık duymuştur. Birçok okuyucu ise duymuşsa da “elektronik bir parça ben anlamam” deyip kulak ardı etmiştir.

Çip aslında temelde silisyum (bildiğimiz kumdan yapılma) bir taban üzerine, altın ve alüminyum teller ile bağlanan çok sayıda transistörün oturtulması ile yapılmış küçük bir elektronik parçadır. Çok sayıda transistör derken gerçekten çok sayıda demek istiyoruz. Meselâ 5000 sayıda transistörlü bir çip elektronik dijital saatlerde kullanılırken, 100.000 transistörlü çipler küçük bilgisayarlarda kullanılır. 

Günümüzde çiplerin kullanıldığı alanları anlatmaya kalkmak, ciltlerce kitabı doldurmaya yeter. Kalp pilinden küçük elektrikli süpürgelere, buzdolabından çamaşır- bulaşık makinelerine, basit elektronik oyuncaktan güdümlü füzelere, arabaların eğlence paketinden, yağmur sensöründen Mars’a giden uzay araçlarına kadar çipin kullanılmadığı teknolojik ürün yok gibi. Kısacası çipi teknolojiden çıkardığınız an kendinizi 1950’lerde bulursunuz. 

Hayatımızda farkında olmasak da bu kadar çok yer tutan çip üretiminde son 1.5 yılda ciddî bir kriz yaşanıyor. Peki, bu kriz de nerden çıktı diye merak ederseniz, işte o çipten de ilginç bir durum. Çip krizi adeta dünyada yaşanan toplam krizlerin bir sonucu. KOVİD 19 krizine bağlı dünyada değişen hayat tarzı, umumun hatasının getirdiği umumî felâketlerden biri olan iklim krizinin getirdiği kuraklık, bu krizin tetikleyicileri ve sebepleri arasında en başta sayılmaktadır.

Önce çip üretimi ile ilgili birkaç özet bilgi verelim. Dünyada hemen hemen en büyük çip üreticisi (% 80) Tayvan olup buradaki en büyük çip üretici firması TSCM (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) şirketidir. Bu şirket dünyanın en büyük yarı iletken üreticisidir ve çip üretiminin en büyük merkezidir. Bu şirketin çip üretimi aylardır büyük sıkıntılar içinde. Bu aksamanın sebebini tahmin o kadar zor ki, en büyük sebeplerin başında kuraklık gelmektedir. Evet, yanlış okumadınız, kuraklık. 

Çip üretiminin en büyük ham maddelerinden biri kumdan elde edilen silisyum. Kumdan çip üretimine kadar geçen işlem çok hassas olup bu süreç içinde çok büyük miktarlarda saf su ve yoğun elektrik kullanımına ihtiyaç duyulmaktadır. Saf su derken o kadar saf ki içtiğimiz sudan 1000 kat daha arındırılmış. Ve sadece bu şirketin ihtiyaç duyduğu günlük su miktarı 156 bin ton kadardır. Yanlış okumadınız 156.000 ton. Bir tankerin taşıdığı suyun 24 ton kadar olduğunu düşünürseniz, ihtiyaç duyulan suyu kafanızda canlandırabilirsiniz. 

Tayvan’da bu sene yaşanan kuraklık hem çip üretiminde doğrudan kullanılan suyun temininde hem de bu fabrikaların ihtiyaç duyduğu elektriğin teminindeki hidroelektrik santrallerin elektrik temininde sıkıntıya sebep olmuştur ve bu kuraklık önümüzdeki aylarda kendini daha çok hissettirecektir.

Gelelim pandemi ve otomobil üretim krizine. Pandemi başlarında otomobil üreticileri eve kapanmalardan ve dolaşım kısıtlamalarından dolayı üretimde düşüş beklediklerinden çip taleplerinde azalmaya gitmişler. “Evde kal’’ kampanyalarının beklenen bir sonucu da evde vakit geçirmek için daha fazla bilgisayar, tablet, akıllı telefon ve yüksek teknolojili TV talep artışıdır. Uzaktan eğitimin bütün dünyada yaygınlaşması, eğitim dışında evden verilen telekominikasyon ve bankacılık hizmetleri de bu cihazların satış miktarlarını katlamıştır ve bütün bunlar önceden öngörülmeyen çip talebinde patlama meydana getirmiştir. Araba sektörünün üretim miktarlarını arttırma ihtiyacı doğunca bir de bakmışlar ki, cip piyasası elden kaçmış ve üretim az önce bahsettiğimiz teknolojik ürünlere daha fazla yönelmiş. Yani çipi alan bilgisayara götürmüş. Günümüzde bir arabada yüzlerce çipin kullanıldığını göz önüne alırsanız çip yokluğunun nasıl bir üretim kısıtlamasına sebep olduğunu tahmin edebilirsiniz. 

İşte bu sebeple son zamanlarda sık sık birçok büyük fabrikanın araba üretimlerini kıstığı, bazı fabrikalarda üretime ara verdiği haberlerini duymaktasınız ve bu haberler bir müddet daha duyulacaktır. 1-2 dolarlık çip binlerce dolarlık, toplamda 500 milyar dolar civarında bir sektörü dumura uğratıyor. Bu da araba fiyatlarının sıfır ve ikinci elde artışına sebep olabiliyor.

Kimin aklına gelirdi ki, yağmur ve bilgisayar üretimi, kuraklık ve Toyota’da araba üretimine sınırlama getirecek. Belki de insanlığın topyekûn yağmur duâsına çıkma zamanı gelmiştir. Ne dersiniz?