Gafletten neş’et eden dalâlet, pek garip ve acibdir, mukareneti illiyete kalbeder. İki şey arasında bir mukarenet olursa, yani daima beraber vücuda gelirlerse, birisinin ötekisine illet gösterilmesi, o dalâletin şe’nindendir. Halbuki devamlı mukarenet illiyete delil olamaz.
NÜKTE
Arkadaş!
”Na’büdü”deki [Kulluk ederiz] nun’un ifade ettiği cem’ ve cemaat, fikri ve kalbi ayık olan musallînin nazarında sath-ı arzı bir mescid şekline getirir. Ve bütün mü’minlerden teşekkül etmiş, şarktan garba kadar dizilmiş safları hâvî o cemaat-i kübra içinde namaz kıldığını ihtar ettirir.
Ve keza, “Lâ ilahe illallah” olan kelime-i zikriyeyi bir insan vird-i zeban ettiği zaman, zamanı bir halka-i zikir tahayyül etmekle, o halkanın sağ tarafı olan mazi cihetinde enbiyanın, sol tarafı olan istikbal cihetinde de evliyanın oturup cemaatle zikrettiklerini ve kendisi de o cemaat-i uzma içinde bulunarak, şu kubbe-i minayı dolduran yüksek, İlâhî ve tatlı sedalarına iştirak ettiğini tahayyül etsin. Kuvve-i hayaliyesi daha keskin olanlar da kâinat mescidinde bütün masnuatın teşkil ettikleri halka-i zikirlerine girsin, şu fezayı velvelelendiren o sedaları dinlesin.
NOKTA
Cenab-ı Hakk’ın masivasına yapılan muhabbet iki çeşit olur: Birisi yukarıdan aşağıya nâzil olur, diğeri aşağıdan yukarıya çıkar.
Şöyle ki: Bir insan, en evvel muhabbetini Allah’a verirse, onun muhabbeti dolayısıyla, Allah’ın sevdiği her şeyi sever. Ve mahlûkata taksim ettiği muhabbeti, Allah’a olan muhabbetini tenkis değil, tezyid eder.
İkinci kısım ise en evvel esbabı sever ve bu muhabbetini Allah’ı sevmeye vesile yapar. Bu kısım muhabbet, topluluğunu muhafaza edemez, dağılır. Ve bazen de kavî bir esbaba rastgelir, onun muhabbetini mana-yı ismiyle tamamen cezbeder, helâkete sebep olur. Şayet Allah’a vâsıl olsa da, vusulü nâkıs olur.
NÜKTE
”Yeryüzünde hareket eden hiçbir canlı yoktur ki, onun rızkını vermek Allah’a ait olmasın. (Hud Sûresi: 6) ” âyet-i kerîmesiyle, rızık taahhüt altına alınmıştır.
Fakat rızık dediğimiz, iki kısımdır: Hakikî rızık, mecazî rızık; yani zarurî var, gayr-i zarurî var.
Âyetle taahhüt altına alınan, zarurî kısmıdır. Evet, hayatı koruyacak derecede gıda veriliyor. Cisim ve bedenin semizliği ve zaafiyeti, rızkın çok ve az olduğuna bakmaz. Denizin balıkları ile karanın patlıcanları şahittir. Mecazî olan rızık ise ayetin taahhüdü altında değildir, ancak sa’y ve kisbe bağlıdır.
Mesnevî-i Nuriye, s. 86
LÛGATÇE:
esbab: Sebepler, vasıtalar.
illiyet: Bir şeyin asıl sebebi olmak.
kalbetmek: Çevirmek, dönüştürmek.
kisb: Çalışıp, kazanma.
mana-yı ismî: Bir şeyin bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan manası.
masiva: Allah’tan başka bütün varlıklar.
mukarenet: İki şeyin bitişmesi, beraber olması, birlikte varlık sahasına çıkması.
musallî: Namaz kılan.
sa’y: İş, çalışma, çabalama.
tenkis: Noksanlaştırma.
tezyid: Arttırma, çoğaltma.
vird-i zeban: Dilde tesbih, sık sık tekrar edilen duâ, devamlı okunan zikir.
vusul: Ulaşma, erişme.