Medresetü’z Zehrâ projesinin gecikmesini Vali Tahsin Bey’in telgraf ve mektuplarından anlıyoruz. Bu önemli iki belgeyi paylaşıyoruz.
Van Vâlisi Tahsin Bey’den gelen son telgraf daha da önemlidir ve bu Medrese projesinin gerçekleştirilmemesinden dolayı Kürd halkının hayal kırıklığı içinde olduğu belirtilmektedir.
Bâb-ı Âli - Dâire-i Sadâret - Şifre Kalemi Van’dan gelen şifre telgrafnâmenin hallidir.
20 Haziran sene 329 telgrafla inşâsına müsâ’ade buyurulan medrese hakkında henüz bir şey yapılmamış ve bu hâl beyne’l-Ekrâd pek fenâ te’sir hâsıl etmişdir. Vilâyet bu teşebbüsü pek esaslı görmüş umûm ruesâya tebşirâtda bulunmuş idi. Şimdiye kadar bu gibi teşebbüsâtın işâ’asından başka bir netice görmeyen halk medrese mes’elesini bu sûretle telakki etmiş ve mes’ele âdetâ şâyân-ı nazar-ı (dikkat) bir mâhiyet kesbeylemişdir. İki ay evvel karar verilen bir emr-i hayrın bu güne kadar te’hiri doğrusu hükûmet için de mûcib-i fahr olsa gerekdir ve halk telakkisinde cidden haklıdır. İrâde-i fahimânelerine muntazırım fi 27 Temmuz sene 329
Van Valisi Tahsin Bey’in mektubu.
Vâli Tahsin1
Tahsin Paşa’nın Arkadaşına
Yazdığı Bir Mektup (29 Ocak 1914)
“Aziz kardeşim Celal, Mektubunuzu aldım. Pek acı hatırât bırakan mazi-i elim şöyle gözümün önünden geçti. Çok metin bir adam olduğuma kani idim. Gözyaşım pek ender idi. Fakat Rumeli felâketleri bana çok gözyaşı döktürdü. Bari intibâh, bâri hamiyet ve hiss-i intikam doğursak. Van hakkındaki hüsn-i nazar-ı umûmiye teşekkürden başka diyeceğim yoktur. Gördüğünü korkunç bir vaziyette görenler ve gösterenler hain-i vatan veyahut abtal heriflerdir. Kürdlük korkulacak değil acınacak bir haldedir. Ne yol, ne mekteb, ne hayat-ı siyâsiye ve içtimâiye hiçbiri yok, asayiş o derece takarrür etti ki tarif edemem. Üç aydır beş yüz bin nüfuslu vilâyette dört adi katl var. İhtimâl Üsküdâr’a bir ayda bunun beş misli olur. Arazi meselesini de korkunç görürler, temastan kaçarlardı. Kimseyi tehdid etmeden şu mühim meseleyi de yüzde seksen neticelendirdim. İslâm’ı da Ermeni’si de memnun, şu halde bu mesele neden dolayı senelerce uzatıldı? Ne için bir defa halline teşebbüs edildi? İşte anlaşılmayacak muammilar... Evkâf Nâzırı Hayri Beyefendi’nin himmetleriyle Van’da Medrese-i Zehrâ-yı Reşâdiye namıyla cesim bir müesseseye, üç tane de ibtidâi leyli medreseye başladık. Burada mekteb iyi bir nâm almadığından ismi bozmadık, medrese ama bildiğimiz leyli mekteblerdir. Binlerce firari müttehem ve mahkûm tutarak erbâb-ı namusa rahat temin edildi. Vilayât-i Şarkıyye meselesi bence katiyen musannadır, hiçbir şey yoktur. Ermeni ile İslâm’ı ayıran Kürd ağası, Ermeni komitası fakat bunların re’s-i kârında da memürin-i hükümet...? Sizi temin ederim Filorina kazası kadar ehemmiyet-i idâriyesi olmayan şu vilâyette umrân ve terakki için her şey müsa’iddir. Ben de bu yolu tuttum. Halk munistir, muti’dir. Kime rast gelirseniz, bağırarak söyleyiniz. Vilâyât-ı Şarkıyye’de mesele yoktur. Hatta bu vilâyette âdi cinâyet yoktur. Daha ziyâde yazamayacağım. İshak Tevfik Bey’e ihtirâm ederim. Allah aşkına mufassal mektup yaz, vatandan havadis ver. Pek muztaribim. Bazen geçirdiğim sâât-ı ıztırâb tahammül-fersâdır. Bâki gözlerinden öper cümleye selâmlar ederim kardeşim. 16 Kânun-ı Sâni 1329 (29 Ocak 1914) Tahsin2
Van Valisi Tahsin Paşa’nın Medreset’üz Zehra’nın gecikmesinin halk arasında olumsuz tepkiye yol açtığı ile alakalı telgrafı.
Dipnotlar:
1 ABIBSNİŞ, Cilt-1, s. 834,35
2ABIBSNİŞ, Cilt-1, s. 826,27