Burada yine Van Valisi Tahsin Bey’in Şeyh Selim ile ilgili bir yazısını nazarlara sunalım:
“Bâb-ı Âli-Dâhiliye Nezâreti-Şifre Kalemi-104/10 Vân Vilâyeti’nden alınan şifre-Mahremdir. Bitlis’de ve bi’l-hâssa Bitlis’in merkez ve Hizan kazâlarında her mânâsıyla mühim irticâ’ vardır. Halife Selim’in bir sene evvel İstanbul’da Şeyh Abdülgaffâr’a misâfir olması ve Kâmil Paşa’nın sukûtuyla Bitlis’e avdet etmesiyle bu def’a âdetâ ref’-i livâ-i irticâ eylemesi pek münâsibdir. Halife Selim küre-i arzın küreviyyetini iddi’â edenleri tekfir ile müştehir bir mürtecidir. Seyyid Ali Şeyh Şehâbeddin ve diğer meşâyih tarafından Van vilâyeti aşâyirine de haberler göndermeğe başladı. Rusya bu hususdaki programını Bitlis’de pek güzel tatbike muvaffak oldu. Hizan tarafındaki ictimâ’ın kârık-ı kesretine rağmen tevessü’ etmekde olduğu anlaşılıyor. Ortada deverân eden sözler Şeri’at talebinden ve Ermeni ıslâhâtını protesto ederek inde’l-icâb Rusya himâyesini teklifden ibâret imiş. Bitlis’den aldığım ma’lûmât bu merkezdedir. Mazhar Bey’den gece pek mufassal bir şifre aldım. Müşârun ileyhi biraz mütelâşi görüyorum. Fil-hakika Bitlis’de kuvvet yokdur. Ma’ahâzâ bu gidişle bir Kürd mes’elesi çıkaracağız. Evvelce arz etdiğim vechile şu aralık Bitlis tarafına son derece atf-ı nazar-ı ehemmiyet buyurulması müsterhamdır. Vâli Tahsin. Fi 5 Mart sene 330. 6 vürûdu.”1
Rusların ve Ermenilerin yardımı
1914 yılına rastlayan ve Bitlis’te gerçekleşen bu isyanda yine Rusları ve bu kez Ermenilerle birlikte destekçi olarak görmekteyiz. İsyan elebaşısı olan Molla Selim’in daha önceki yıllarda Ermeni komiteleri ile temasta olduğu ve Ermeniler’in desteğinin alındığı değişik kaynaklardan doğrulanmaktadır. İsyanın arka plânındaki lideri Hizanlı Şeyh Sa’id Ali daha önceleri Ermeni komitacıları ile bir anlaşma yapmış, aynı şekilde 1913 yılında Molla Selim, Şeyh Sa’id Ali adına harekete geçerek Muş yakınlarındaki Surp Garabet adlı Ermeni manastırında Taşnak liderlerinden Vartan Vartabet ile ortak hareket konusunda anlaşmıştır. Ermeniler’e paralel olarak bölgede bir isyan için Rusya’dan yardım talebinde bulunan irşâd mensuplarından Bitlis’li (Melikan’lı) Molla Selim, isyanın gerçek lideri Yusuf Kâmil Bedirhan’ın bölgeye gelmesine kadar geçen sürede Ermeniler’den gerekli silah, mühimmat ve militan desteğini temin etmiştir. Şeyh Selim, yardımcıları Şeyh Şahabettin ve Şeyh Sa’id Ali ile beraber 1000 kişilik bir çete kurarak isyanı başlatmıştır. Kısa sürede bastırılan isyan sırasında bu üç elebaşı Bitlis’teki Rus Konsolosluğu’na sığınmışlar. Birinci Dünya Savaşı’na girmemiz üzerine basılan ve konsoloslukta ele geçirilip asılan elebaşları bu zamana kadar Rus Konsolosluğu’nun himayesinde Bitlis’te yaşamışlardır. Konuyla ilgili araştırmaları olan Mustafa Balcıoğlu, Molla Selim isyanını “Rus Konsolosluğu’nda başlayıp, Rus Konsolosluğu’nda biten isyan” diye tanımlamaktadır.2
Bazı Âlimlerin sadrazamlığa çektiği telgraf:
Bu arada Bediüzzaman ile beraber müsbet hareket eden bazı âlim ve şeyhler de Osmanlı Devleti tarafından taltif edilmişlerdir. Bunlardan özellikle Sadârete çekilen bir telgraf önemlidir ve büyük manevi reisler Şeyh Fethullah Efendi-zâde Alâaddin ve Şeyh Abdurrahman Efendi-zâde Ziyâ’üddin tarafından hem Dâhiliye Bakanlığı’na (21 Nisan 333 /21 Nisan 1917 tarihli) ve hem de Sadrazamlığa gönderilmiştir. Bu iki maneviyat reisi, Osmanlı Devleti’ne itidal tavsiye etmekte ve Bitlis hâdisesi sebebiyle halka zulm edilmemesini ve meselenin yatıştığını anlatmaktadırlar.3
Dipnotlar:
1. BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşiivi), DH.KMS.15/30 21 R 1332-1
2. ABIBSNİŞ(Prof. A.Akgündüz), Cilt-1, s. 882
3. BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşiivi), DH. EUM.2.Şb. 2/9-2(ABIBSNİŞ, Cilt-1, s. 883)