Baş kaldırıldığında, Kâbe tüm haşmetiyle karşında kalıyor. O anda yapılan dualar en mühim bir vesile-i icabe-i duadır.

Dua ve niyetten sonra “Kâbe-i saadetimiz [Mutluluk kaynağı ve merkezi] olan ittihad-ı münevver-i İslâmın [İslâm’ın nurlu ittihadı] Hacerü’l-Esved”1 selamlanarak ve “Şehadetleri Hacerü’l-Esved’e muhafaza için tevdi”2 ettikten sonra tavafa başlanır.

Kâbe hakkında Peygamberimiz (asm) şöyle buyuruyor: “Hacerü’l-Esved Cennetten indirildi. Sütten daha beyazdı. İnsanların günahlarının ve kasavet-i kalbinin menfî in’ikâsları neticesinde kararmıştır.”3 

Tavafın ve sa’yın yedi şavttan (dönüş) müteşekkil oluşu zihinlerimize “Pek çok ayetlerdeki “Seb’a Semavat”ın (Yedi kat gökler)”4 yanı sıra hakikat-i İslâmiyeti de tahattur ettiriyor ki: “Hakikat-i İslâmiyet’in esasları; altı erkân-ı imaniye ile ve esas-ı ubudiyet ki, İslâmın beş rüknü olan [savm, salât, hac, zekât, kelime-i şehadet] mecmuunun hülâsasıdır.”5 

Kur’ân’da: “Her zamanın, kulların maslahatlarına göre yazılmış bir hükmü vardır.”6 Hem “Şu zaman, cemaat zamanıdır; şahıs zamanı değil!”7 Hem de Peygamber Efendimiz (asm): “Allah’ın rahmet ve himaye eli cemaatin üzerindedir. Kim cemaatten ayrılırsa Cehenneme doğru ayrılır.”8 (Camiüssağir, 1818) buyurmasıyla grup halinde tavaf ve sa’y yapmak şahsî tavaf ve sa’y yapmaktan daha faziletlidir. Çünkü zahmette rahmet vardır.

Tavaf’ın içine girmek kolay, çıkmak zor olduğundan çıkmak için gayret sarf etmek gerekiyor. Bu da gösteriyor ki, şahs-ı manevî içine girmek kolay, çıkmak için gayret sarf etmek gerekiyor.

Sa’y mana itibarıyla insanın çalışmasının karşılığıdır. Kur’ân’da “İnsan için, yalnızca çalışmasının, gayretinin, hâlis niyetlerinin karşılığı vardır.”9 şeklinde ifade edilir.

Sa’y ibadetinin hülâsası şöyledir: Hz. İbrahim (as), Allah’ın emriyle eşi Hz. Hacer ve oğlu Hz. İsmail’i (as) (henüz bebekken) Mekke’ye, o zamanlar ıssız bir vadi olan yere bırakır. Bir süre sonra Hacer validemizin suyu tükenir. Hacer validemiz, susuzluktan kıvranan çocuğu İsmail için su aramak üzere Safa ile Merve tepeleri arasında yedi kez gidip gelir. Bu sırada Allah’ın bir mu’cizesi olarak Zemzem suyu İsmail’in ayaklarının dibinden fışkırır.

Sa’y hadisesinde, Hz. Hacer validemizin gösterdiği sabır, çaba ve Allah’a olan tevekkül bu olayın manevî vechesini ziyadeleştiriyor.

Sabrın ve tevekkülün sembolü olan sa’y için Kur’ân’da şöyle buyurulur: “Şüphesiz Safâ ile Merve Allah’ın koyduğu şeairlerdendir. Kim hac veya umre yaparken onları tavaf ederse, bunda bir günah yoktur...”10

Ayetin sonundaki “günah yoktur” ibaresi putperestlere cevap olsa gerek. Çünkü onlar putlara tapıyordu. Müslümanların Kâbe etrafında tavaf yapmaları, sureten putperestlerin efalleri gibi düşünülmüş olmalı ki Allah tavaf edenlere günah yoktur ifadesini istimal ediyor. Zira Allah nefyeder günah, emreder ibadet olur.

Sa’y esnasında erkeklerin yeşil ışıklı alan arasında hızlı ya da koşar adımla yürümesi sünnettir. 

Hz. Hacer validemizin sa’yindeki gidiş rızık bulup bulamama endişesini dönüşü ise çocuğunun hayatta olup olmama endişesini simgeler. Bir nisânın yapmış olduğu bu ef’al, nisâ taifesine değil de erkek taifesine tevarüs etmesi gösteriyor ki; sosyal hayatta günümüz şartlarındaki rızık ve hayat endişesi erkeklerin himmet ve gayretini iktiza ettiriyor. 

Hâsıl-ı kelâm Cenab-ı Hak, Müslümanlara şuurlu bir şekilde ibadet etmeyi nasip etsin.

Dipnotlar:

1- Münazarat, s. 72.

2- Mesnevî-i Nuriye, Habbe, s. 117.

3- Tirmizî, Hacc; 49/877 

4- Nur Çeşmesi, s. 186.

5- Kastamonu Lâhikası, Mektup No: 122

6- Ra’d Suresi: 38.

7- Mektubat, 29. Mektup, 7. Kısım 5. İşaret. 

8- Tirmizî, Hacc; 49/877 

9- Necm Suresi: 39.

10- Bakara Suresi: 158.