Türkmenistan’da Anadolu Türk mimarlığı açısından çok önemli eserler vardır. Bunların arasında Talhatan Baba Camii, önemli bir yere sahiptir. Camilerde mekân birliğini sağlamak amacıyla denenen kubbeli örneklerin temsilcisi olan cami, Mimar Sinan’ın merkezi mekân anlayışıyla inşa ettiği camilerin kaynağını oluşturması bakımından dikkate değerdir.

12. yy eseri

Yapıyla ilgili herhangi bir kitabe ve eski kaynaklarda kayıt olmamasına rağmen yapının mimarî ve süsleme özellikleri açısından 11. yüzyıl veya 11. yüzyıl sonu 12. yüzyıl başına ait olduğu tahmin ediliyor. Yapı gerek mimarî özellikleri gerekse tezyinatıyla Ortaçağ’dan günümüze ulaşmış önemli bir eser konumunda. Yapı kaynağını İslâmiyet öncesi ve sonrası, geleneksel İran ve Orta Asya dinî ve sivil mimarisinden almış merkezi planlı üç bölümlü cami geleneğiyle inşa edilmiştir. Talhatan Baba Camii’nden önce inşa edilen yapılarda merkezi mekân yan bölümlere kemerlerle açılıyor. Bu uygulama Talhatan Baba Camii’nde ise merkezi kubbeli mekân olarak geliştiriliyor. Talhatan Baba Camii’nde merkezi kubbeli alanda görünen mimarî özellikler, 11-12. yüzyılda İran’da yapılmış olan “köşk tipi” denilen camilerdeki mihrap önü kubbeli alanlarında da görülüyor. Farklı mezar sandukaları bulunuyor.

Camiyi dıştan incelediğimizde bulunduğu alanda başka yapılara ait kalıntıların izleri de görülüyor. Yapı bir avlu duvarı ile çevrelenmiştir. Avlu duvarının içinde ortada iki tane mezar sandukası yer alıyor. Fakat sandukaların üzerinde herhangi bir kitabe bulunmadığı için kime ait oldukları bilinmiyor. Caminin avlusunda günümüzde çok sayıda dikdörtgen prizmatik sanduka bulunmaktadır. Bunlar çevreden toplanarak buraya sergileme amaçlı olarak getirildiği söyleniyor. Bu mezar sandukalarının caminin adıyla ilişkili olarak Selçuklu döneminde yaşamış Talhatan Baba ve onun medrese arkadaşına ait olduğu rivayet ediliyor.