Yakın tarihten iki konuyu seçtik. Yılları farklı da olsa, günleri aynı. Birincisi, darbeci 27 Mayıs Cuntasına karşı şanlı-şerefli bir direniş sergileyen Org. Ragıp Gümüşpala vefat yıldönümü bugün. Onun, ayrıca askerî ve siyasî sahada yaşadıkları, yahut karşılaştığı zorluklara kısaca temas edelim.
İkinci konu, darbeci 12 Eylül Cuntasının uygulamış olduğu “Bir sağdan, bir soldan astık” diye övündükleri trajikomik hadisenin çarpıcı bir tezâhürüne bakalım, kısaca.
*
Adalet Partisi Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala, İstanbul'da geçirdiği kalp krizi neticesi 5 Haziran 1964’te vefat etti. Mezarı Zincirlikuyu'da.
1897'de Edirne'de doğan Gümüşpala, Kuleli Askeri Lisesinde öğrenciyken I. Dünya Savaşına katıldı ve yaralanarak İngilizlere esir düştü. İki yıl sonra serbest bırakılınca derhal Anadolu'ya geçti ve Kuvayı Milliye saflarında İstiklâl Harbine katıldı.
Takım ve bölük komutanlığı görevlerinde bulundu. 1931'de girdiği Harp Akademisini 1934 yılında bitirerek Kurmay oldu. Çeşitli karargâh ve birliklerde görev yaptıktan sonra, 1948'de Tuğgeneral, 1951'de Tümgeneral, 1955'de Korgeneral ve 1959'da ise Orgeneralliğe yükseldi.
Orgeneral rütbesinde 3. Ordu Komutanı iken, 27 Mayıs Cuntasına kafa tuttu. Onun dayatmasıyla, Albay Türkeş ile Korgeneral Madanoğlu bir adım geriye çekildi; ordunun başına Org. Gürsel getirildi.
Gümüşpala, 6 Haziran 1960 tarihinde Genelkurmay Başkanlığına atandı. 2 Ağustos 1960'ta bu görevde bulunduğu esnada emekliye sevk edildi.
Darbeci, cuntacı kafalarla anlaşamayan ve uyuşamayan Gümüşpala, Genelkurmay Başkanlığı makamında ancak 2 ay kadar durabildi. Ardından siyasete girdi ve darbecilerin hışmına uğrayan partinin misyonunu üstlenmeyi kabul etti.
*
Gümüşpala, 27 Mayıs İhtilâli (1960) sonrasında kapatılan Demokrat Partinin devamı mahiyetinde 11 Şubat 1961'de kurulan Adalet Partisi'nin ilk genel başkanı oldu. O günün şartlarında, bir sivil şahsiyetin gelip kanlı bir darbeyle devrilmiş böyle bir misyon partisinin başına geçmesi mümkün görünmüyordu.
Emekli Orgeneral olan Gümüşpala, yine 1961 yılı sonunda yapılan genel seçimlerde parlamentoya girdi. Başkanı olduğu Adalet Partisi Meclis’te ikinci sırayı aldı. Senato'da ise ilk sıraya yükseldi. AP’nin oylarını bölen iki parti daha parlamentoya girdi.
*
Seçim sonucu tablosuna göre, Meclis'te hiçbir partinin tek başına iktidar olacak sayıya ulaşamaması sebebiyle, AP-CHP arasında bir koalisyon hükümetinin kurulması gündeme geldi. Başka da bir alternatif görünmüyordu, ne yazık ki.
Gümüşpala, izzetli bir duruş sergileyerek, hükûmette görev almadı, vakarla partisinin başında durdu. 1964'te vefat etmesi üzerine, AP olağanüstü kongresi yapıldı ve yeni genel başkan seçimi yapıldı. Kongredeki oylamayı, Sadettin Bilgiç'le yarışan Süleyman Demirel kazandı.
Sağ’dan (son) iki idam
12 Eylül Cuntasının “Bir sağdan, bir soldan” diye sıraya koymuş olduğu 47. ve 48. idamları 5 Haziran 1983’te gerçekleştirildi.
7 Eylül 1979'da Manisa Turgutlu'da fırın basıp 4 sol görüşlü fırıncıyı öldüren sağ görüşlü militanlardan Halil Esendağ ile Selçuk Duracık’ın cezaları o gün infaz edildi.
Darbecibaşı Kenan Evren’in o dönemde sarf ettiği “Bir sağdan, bir soldan astık” sözü çok meşhur olmuştu.
12 Eylül Darbesi sonucu, Cezaevlerinde 171 kişi işkence ile olmak üzere yaklaşık 300 kişi öldü. 48 kişi (24 adlî suçlu, 15 soldan, 8 sağdan, 1 ASALA militanı) idam edildi.
Aynı dönemde, 1 milyon 683 bin kişi fişlendi. 650 bin kişi gözaltına alındı. 230 bin kişi askerî mahkemelerde yargılandı. 52 bin kişi tutuklandı. 14 bin kişi, “vatan haini” oldukları gerekçesiyle vatandaşlıktan çıkarıldı.