Sağlık tedbirleri için getirilen kısıtlamalar, muhtelif hürriyetler hakkındaki tartışmaları beraberinde getirmişti. Salgın sürecinde devletlerin bağlı oldukları üst-yapılardan (özellikle AB) daha bağımsız hareket etmeleri de milliyetçi yönetim anlayışına yönelme münâzaralarını da gündeme taşımıştı. Birde Korona sonrası yeni dünya düzeni ihtimalleri üzerinde de duruldu.

Salgın döneminde bir kavram daha öne çıktı. Bu kavram “Paradiplomasi”dir. Bu kavram temelde “ulusal ve bölgesel yönetimlerce kendi başlarına yürütülen uluslar arası ilişkiler” olarak tanımlanıyor. Paradiplomasi terimi, Kanadalı bilim adamı Panayotis Soldatos tarafından akademik hayata taşındı. Saldatos’un 1993’te States and Provinces in the International Economy (Uluslararası Ekonomide Devletler ve Şehirler) dergisinde yayınlanan “Cascading Subnational Paradiplomacy in an Interdependent and Transnational World (Birbirine Bağımlı ve Ulus-Ötesi Dünyada Kademeli Ulus-Altı Paradiplomasi) makalesi okunmaya değer nitelikte. Çek asıllı ABD’li yazar Ivo Duchacek, kavramın teorisyenlerinden sayılıyor.

Paradiplomasi ile ilgili başlıklar ise “çok katmanlı diplomasi, devlet altı diplomasisi ve örgütler arası (intermestic) ilişkiler” şeklinde sıralanıyor. Intermestic ilişki de, “yerel meselelerin uluslar arası ilişki boyutuna taşınarak yerel çözümler aranmasını” ifade ediyor. Hatta Paradiplomasi “yerelleşmenin küreselleşmesi”, “yerel dış politika” ve “uluslar arasılaşan yerel yönetimler” biçiminde de tanımlanıyor. Günümüzde belediyelerin, merkezi yönetimden bağımsız olarak başka bir ülkenin şehir belediyesiyle “kardeş şehir anlaşmaları, karşılıklı kültürel faaliyetleri” buna örnek gösteriliyor.

Salgında merkezi yönetimden bağımsız olarak İspanya’nın Barselona şehir yönetimi Korona ile mücadelede kullanmaları için Ürdün’ün Amman, Lübnan’ın Saida, Fas’ın Tetouan ve Mozambik’in Maputo şehirlerine toplamda 400 bin Euro yardımda bulunduğu bildiriliyor. Yine Almanya’nın Frankfurt yönetimi de İtalya’nın Milan şehrine 10 bin Euro bağış gönderdi. Benzer bir durum Güney Amerika içinde geçerli. Bu coğrafyada da merkezi olmayan hükümet/yönetimlerin uluslar arası ilişkilere yöneldiği kaydediliyor.

Korona sürecinde Arjanti’nin Córdoba eyaleti, Çin’in Chongqing şehri ile tıbbî malzeme alımı anlaşması yaptı. Bununla birlikte Şili’nin Bio Bio şehri, Çin’in Hubei eyaletiyle uzun süren ilişkileri sayesinde salgında kullanmak üzere maskeye erişimi kısa sürede sağladı. 

Pandemide merkezi hükümetler sınır kontrollerini arttırırken, devletlerin uluslar arası ilişkilerdeki varlığının daha fazla hissedilmesine sebep olduğu yorumlanmıştı. Diğer taraftan salgının yukarıdaki örneklerle devletlere ve uluslar arası sisteme paradiplomatik ilişkiyi hatırlatmış oldu. Elbette bu gelişmeler yerel yönetimleri, merkezi hükümetle de karşı karşıya bıraktığı durumlara yol açtı. Meselâ Şili merkezi hükümetinin şehirler arasında seyahati yasaklaması, ikametgâh ve çalışma yerlerinin farklı olan işçileri olumsuz etkiledi. Özellikle işçi nüfusunun yoğun olduğu Iquique şehir yönetimi, merkezi hükümetin aldığı bu karar karşısında işçiler tarafından sorumlu tutuldu.

Ayrıca Meksika’nın Jalisco ve Brezilya’nın Sao Paulo eyaletleri yerel yönetimin, kendi bölgesinde tek taraflı karantina ilân etmesi, merkezi yönetimden bağımsız hareket ettiklerine işaret ediyor.

Salgın, paradiplomatik ilişki ve girişimleri öne çıkartıyor. Bu bağlamda “Küresel Sağlık İçin Kentler, Birleşik Şehirler ve Yerel Yönetimler (UCLG), BM Habitat, Uluslararası Kentsel İşbirliği ve Metropolis vb. kuruluşlar arasındaki işbirliği Korona’nın bütün boyutlarının ve tecrübelerinin paylaşılmasını kolaylaştıracağı beklentiler arasındadır.

Sonuçta pandemi, Paradiplomasi’nin önemini arttığı bir süreç olmuştur. Birde mahallî yönetim ile merkezi hükümet arasındaki ilişki gündeme gelmiştir. Mahallî yönetimlerin uluslar arasılaşmasının tartışılacağı kuvvetle muhtemeldir.