Hatime
Eski Said’in serkeş, müftehir, mağrur, ucublu, riyakâr nefsini susturan, teslime mecbur eden Beş Fıkradır.
Birinci Fıkra: Madem eşya var ve sanatlıdır; elbette bir ustaları var. Yirmi İkinci Sözde gayet kat’î ispat edildiği gibi, eğer her şey birinin olmazsa, o vakit her bir şey bütün eşya kadar müşkül ve ağır olur; eğer her şey birinin olsa, o zaman bütün eşya bir şey kadar asan ve kolay olur. Madem zemin ve asumanı birisi yapmış, yaratmış; elbette o pek hikmetli ve çok sanatkâr Zat, zemin ve asumanın meyveleri ve neticeleri ve gayeleri olan zîhayatları başkalara bırakıp işi bozmayacak, başka ellere teslim edip bütün hikmetli işlerini abes etmeyecek, hiçe indirmeyecek; şükür ve ibadetlerini başkasına vermeyecektir.
İkinci Fıkra: Sen, ey mağrur nefsim, üzüm ağacına benzersin! Fahirlenme; salkımları o ağaç kendi takmamış, başkası onları ona takmış.
Üçüncü Fıkra: Sen ey riyakâr nefsim! “Dine hizmet ettim” diye gururlanma. “Allah bu dinî facir bir adamın eliyle de kuvvetlendirir.” [Buharî, 8:88.] sırrınca, müzekkâ olmadığın için belki sen kendini o recul-u facir bilmelisin. Hizmetini, ubudiyetini, geçen nimetlerin şükrü ve vazife-i fıtrat ve fariza-i hilkat ve netice-i sanat bil, ucub ve riyadan kurtul.
Dördüncü Fıkra: Hakikat ilmini, hakikî hikmeti istersen, Cenab-ı Hakk’ın marifetini kazan. Çünkü bütün hakaik-ı mevcudat, ism-i Hakkın şuaatı ve esmasının tezahüratı ve sıfâtının tecelliyatıdırlar. Maddî ve manevî, cevherî, arazî her bir şeyin, her bir insanın hakikati, birer ismin nuruna dayanır ve hakikatine istinad eder. Yoksa, hakikatsiz, ehemmiyetsiz bir surettir. Yirminci Sözün âhirinde, şu sırra dair bir nebze bahsi geçmiştir.
Ey nefis! Eğer şu dünya hayatına müştaksan, mevtten kaçarsan, kat’iyen bil ki, hayat zannettiğin hâlât, yalnız bulunduğun dakikadır. O dakikadan evvel bütün zamanın ve o zaman içindeki eşya-i dünyeviye, o dakikada meyyittir, ölmüştür. O dakikadan sonra bütün zamanın ve onun mazrufu, o dakikada ademdir, hiçtir. Demek, güvendiğin hayat-ı maddiye yalnız bir dakikadır; hatta bir kısım ehl-i tedkik, “Bir âşiredir, belki bir ân-ı seyyaledir” demişler. İşte şu sırdandır ki, bazı ehl-i velâyet, dünyanın dünya cihetiyle ademine hükmetmişler.
Madem böyledir; hayat-ı maddiye-i nefsiyeyi bırak, kalp ve ruh ve sırrın derece-i hayatlarına çık, bak: Ne kadar geniş bir daire-i hayatları var! Senin için meyyit olan mazi, müstakbel, onlar için haydır, hayattar ve mevcuddur.
Ey nefsim! Madem öyledir, sen dahi kalbim gibi ağla ve bağır ve de ki:
“Fânîyim, fânî olanı istemem; âcizim, âciz olanı istemem.
Ruhumu Rahman’a teslim eyledim, gayr istemem.
İsterim, fakat bir yâr-ı bâkî isterim.
Zerreyim, fakat bir Şems-i Sermed isterim.
Hiç ender hiçim, fakat bu mevcudatı birden isterim.”
Beşinci Fıkra: Şu fıkra, Arabî geldiği için Arabî yazıldı. Hem şu fıkra-i Arabiye, “Allahü ekber” zikrinde otuz üç mertebe-i tefekkürden bir mertebeye işarettir.
Sözler, Yirmi Altıncı Söz, s. 535
LÛGATÇE:
adem: Yokluk, hiçlik.
ân-ı seyyale: Bir anda akıp giden zaman dilimi.
fariza-i hilkat: Yapılması, yerine getirilmesi yaratılış gereği olan.
hiç ender hiç: Hiç içinde hiç, yok içinde yok.
mazruf: İçindekiler, içinde bulunanlar.
mevt: Ölüm.
müzekkâ: Tezkiye edilmiş, aklanmış, temize çıkarılmış.
recul-u facir: Günahkâr insan.
Şems-i Sermed: Daimî güneş (devamlı olarak her şeyi nurlandıran Allah).
şuaat: Şuâlar, nurlar.
ubudiyet: Kulluk, ibadet.
ucublu: Ameline güvenen.
vazife-i fıtrat: Yaratılış vazifesi.
zîhayat: Hayat sahibi, canlı.