Mizaçlar ve İlaçlar

Mizaçlara göre ilaçlar tebeddül eder, yani değişir. Çünkü her mizaç farklıdır ve kendi derdine göre ilaç ister. Burada sıkıntı ilaçlarda değil, mizaçlardadır. 

“Hak birdir, nasıl böyle dört mezhebin hükümleri hak olur?” diyenlere Bediüzzaman (ra), su misaliyle cevap veriyor. Diyor ki: “Bir su, beş muhtelif mîzaçlı hastalara göre nasıl beş hüküm alır, şöyle ki: Birisine, hastalığının mîzâcına göre, su, ilâçtır; tıbben vâcibdir. Diğer birisine, hastalığı için zehir gibi muzırdır; tıbben ona haramdır. Diğer birisine, az zarar verir; tıbben ona mekruhtur. Diğer birisine, zararsız menfaat verir; tıbben ona sünnettir. Diğer birisine, ne zarardır, ne menfaattir, âfiyetle içsin; tıbben ona mübahtır. İşte hak burada taaddüd etti. Beşi de haktır. Sen diyebilir misin ki, “Su yalnız ilâçtır, yalnız vâcibdir, başka hükmü yoktur”? İşte bunun gibi, ahkâm-ı İlâhiye, mezheblere, hikmet-i İlâhiyenin sevkiyle ittibâ edenlere göre değişir; hem, hak olarak değişir ve her birisi de hak olur, maslahat olur.2 

Bu durumda Müslümanların, dört hak mezhepten birisine uymaları ve amellerinin bu mezheplerden birinin hükümlerine uygun olması, doğru amel açısından yeterli olmaktadır.3

Bir Mezhep Seçmek

Mezhep, kelime olarak “gidilen yol, seçilen metot” demektir. Her dinde, farklı mezheplerin bulunması insan aklının ve fıtratının bir gereğidir. Nitekim insan, farklı tercihler içinden kendisine en uygun olanı daha rahat seçer ve alır. Dînimizdeki hak mezhepler, eğer bir konuda birleşmişlerse baş göz üstüne. Eğer birleşmemişlerse, farklı birer tercihler sunuyorlar demektir. Her ne kadar bir çoğumuz bilerek bir mezhebi seçmiş değilsek de, toplum ve medenî anlayışımız olarak karakterimize ve mîzaç alt yapımıza uygun tercihin yapılmış olması bize ancak sağlamıştır.  

Tercihimizi değiştirmemiz de mümkündür. Bir mezhepten diğerine her zaman geçiş yapılabilir. Yeter ki hak mezhep olsun, yeter ki doğru meslek olsun. İslâm’ın dört mezhebinin de hak olduğunda hiç şüphemiz yoktur. Geçiş için, geçmek istediğimiz mezhebin görüş ve içtihatlarını öğrenmemiz ve bununla amel etmeye karar vermemiz yeterlidir.  

Ancak Keyfî Olmamalı

Ancak bir mezhep keyfî olarak terk edilmemeli, bir diğer mezhebin içtihatlarına keyfî olarak sığınılmamalıdır. Bilhassa bulunduğumuz çevre halkının mezhebine aykırı tercihlerde bulunmanın, bazı zorlukları olduğu da unutulmamılıdır. 

Yeni bir mezhep tercihinde bulunmak isteyen birisi, bu yeni mezhebin hükümlerini öğrenir ve uygulamaya başlarsa, mezhebini değiştirmiş olur. 

Fakat bir ondan bir bundan alınmaz. Meselâ, bir Şâfiî Müslüman, namazını kıldıktan sonra, hanımına dokunduğunu hatırlamış olsa; kendi mezhebine göre abdesti bozulmuş olduğundan, namazını abdestsiz kılmış olur ve namazını iâde etmesi gerekir. “Namazım Hanefî mezhebine göre sahih oldu” diyemez. Ancak böyle bir Müslüman hanımına dokunduğu halde bunu hatırlamamış olsa, kendisine de hatırlatılmamış olsa namazının Hanefî mezhebine göre sahih olduğuna hükmedilir. Çünkü dinde zorluk yoktur. 

Sahip olduğumuz mezheplerin diğer mezheplere göre farklı içtihatlarına saygı duymak, farklı içtihatları hak bilmek ve riâyet etmekle yükümlü olduğumuzu da unutmamalıyız. 

Cenab-ı Hak cümlemizi istikâmetten ayırmasın; âmin.

Dipnotlar:

1- Sözler, s. 548 2 -Sözler, s. 549 3- Sözler, s. 310