Üstadın, “Hem, o mide fabrikasının çok hademeleri var. Hem onunla alâkadar çok cihazat-ı insaniye var. Nefis, eğer muvakkat bir ayın gündüz zamanında tatil-i eşgal etmezse, o fabrikanın hademelerini ve o cihazatın hususî ibadetlerini onlara unutturur, kendiyle meşgul eder, tahakkümü altında bırakır. O sair cihazat-ı insaniyeyi de, o manevî fabrika çarklarının gürültüsü ve dumanlarıyla müşevveş eder. Nazar-ı dikkatlerini daima kendine celb eder; ulvî vazifelerini muvakkaten unutturur. Ondandır ki, eskiden beri çok ehl-i velâyet, tekemmül için riyazete, az yemek ve içmeye kendilerini alıştırmışlar.” (Mektubat, s. 476) ifadeleri üzerinde düşünmemiz gerekir.
Mideyi bir fabrikaya benzetirsek çok sayıda hizmetçi olması gerektiğini de biliriz. Ayrıca mideyle doğrudan alâkalı maddî ve manevî organlar, hisler vardır. Eğer mide fabrikası yılın bir ayında oruçla bakıma alınmazsa neticeleri sadece kendisi açısından değil, ilgili olduğu hizmetçi, organ ve hisleri de menfi yönde etkileyecektir.
Bunu anlamak güç olmasa gerektir. Zira herhangi bir fabrikanın makineleri, binaları zaman zaman bakıma girmesi zorunludur. Bakıma girmezse makineler bozulacak, fabrika atıl duruma düşecektir. Aynen öyle de mide fabrikasının bir aylık “oruç bakımı” zaruridir. Aksi takdirde manen terakki edemeyecektir. Zira midesiyle meşgul olan maneviyata zaman ve enerji bulamayacaktır.
Beşerin kalp, akıl ve ruh gibi manevî cihazları mideyle meşgulken terakki etmesi imkânsızdır. İnsan neye odaklanırsa o konuda istidadı gelişir. Midesiyle uğraşanın manen zayıflaması kaçınılmazdır. Dünyayla cesediyle meşgul olan elbetteki ahiretine ve ruhuna gabileşecektir.
Bu tehlikeyi gören ehl-i velâyet tekemmül için riyazete, az yemek ve az içmeye kendilerini alıştırmaları manidârdır. Manen terakki etmek istiyorsak mideyi nefsin istekleri doğrultusunda istimal etmekten kaçınmamız gerekir. Ramazan orucuyla az yemeye ve içmeye alışan mide fabrikasını bu seviyede tutulduğu takdirde manevî terakki kapıları açılacaktır. Mide ne kadar az meşgul edilirse o ölçüde tekemmül edileceği hatırdan çıkarılmamalıdır.
Rabbim cümlemize midesini kontrol ederek terakki eden kullarından eylesin inşallah!...