Soğan ve patatesin dahi ithal edildiği bir dönemden bahsediyoruz. Dolayısıyla 200 binden fazla ailenin geçim kaynağı olan çay tarımı da bu sıkıntılardan uzak değil.

Çay meselesi hakikaten sıkıntılı bir meseledir. Üretici ekseriyetle mağdur olmuştur. Kimi zaman fiyat uygulamalarıyla, kimi zaman ‘kota’ kararlarla hep sıkıntı çekilmiştir. İlâve olarak özel sektörün tavrı da çay üreticisinin canını acıtmıştır. Özel sektörün devreye girdiği başka sektörlerde rekabet ve iyileşme görülürken çay piyasasında böyle bir durum yaşanmamıştır. Geçmiş yıllarda özel sektöre yaş çayını satan bazı üreticiler parasını alamamış ve devlet de bu derde bir çare bulamamıştı.

2019 yılı çay sezonu Mayıs ayı ortalarında başladı ve devam ediyor. Üreticiler yaşadıkları sıkıntıları sosyal medya vasıtalarında paylaşarak idarecilerin çare bulmasını istiyor.

Dile getirilen meselelerin bir kısmını paylaşmakta fayda var. Çay üreticilerinin sosyal medya hesaplarında paylaştıkları tesbitlerinin bir kısmı şöyle: 

* Çay bitkisi dur dersen durmaz, büyü dersen büyümez. Yağmuru ve güneşi görünce birden boy atar, soğukta ve kurakta ise olduğu yerde sayar.

Kontenjan sınırlaması üreticimizin kanayan yarasıdır. Son yıllarda randevu sistemi diye bir takım çalışmalar yürütüldüyse de çözüm odaklı olamamıştır.

Mesele şudur; çayın dönemsel hasadı bellidir, fabrikaların üretim kapasitesi de. 

Beklenen ürünün fazlalığı önceden planlanarak geçmiş dönemlerde olduğu gibi öncesinde farklı fiyat uygulayarak taze sürgün çay temini ile hasat dönemi genişletilebilir.

* (Çay üzerine tez çalışması yapan bir üretici:) Lisans tezim “Çay Ekonomisi ve Çaykur”du. Tezimi kaynaklardan hazırlamaktan ziyade Rize Çaykur Genel Müdürlüğü’nde mesai yaparak yaklaşık 100 sayfalık bir araştırmam oldu. O zamanlar yaptığım analizlerden çıkan sonuçları kısaca aşağıdaki şekilde yorumlamıştım: 

1. Çaykur’un zarar etmesinin sebeplerinin başında siyasî iktidar partilerinin seçim vaatlerine binaen gereğinden çok fazla işçi alması idi. Alınan kalifiye olmayan işçiler hem kaliteyi düşürüyor hem de Çaykur’un zarar etmesinde önemli bir gider kalemi oluşturuyor. 

2. Satış ve pazarlama konusunda yeterli adımlar atılamıyor ve ülkemize kaçak çay girişi denetlenemiyor. İngiltere’de tek çay ‘tamlı’sı (bitkisi) olmadığı halde çay sektörünü onlar idare ediyor. 

3. Kullandığımız ithal gübreler çayımızı “organik” olmaktan çıkarıyor, toprağımızın prodüktivitesini azaltıyor.

* Yapılması gereken iki şey var. Birincisi çayımız ek gelir olmaktan çıkıp ana gelir kaynağımız olacak şekle getirmek. İkinci çözüm ise Çaykur ve özel çay fabrikalarının kurumsallaşarak müstahsille bir denge oranında anlaşarak çayın toplanması (hasadı), taşınması ve satılması aşamalarını da kapsayacak şekilde işçi alımı yapmasıdır.

Bu ve benzeri onlarca, belki yüzlerce tesbit, görüş, teklif sosyal medya hesaplarında yer alıyor ve bunları çay üreticileri yorumluyor. Aynı zamanda bir ‘çay üreticisi’ olarak şunu ilâve etmekte fayda görürüz: Devlet her konuda olduğu gibi bu konuda da uzun dönemli düşünmeli ve ona göre programlar uygulamalı. Çay üreticisi ‘başkası’ olarak görülmemeli ve yapılacak işler, alınacak kararlar beraberce alınmalı. Atılan adımlar noktasında üretici ikna edilirse iyi neticeler alınır. Aksi halde “Patron benim. Ben ne istersem o olur” tavrı hem çay üreticisinin hem de ‘patron’un canını sıkmaya devam eder. Olan çay tarımına olur vesselâm.