İttihat-Terakki hükümetleri devrinde (1908-1918) olduğu gibi, tek parti hükümetleri döneminde (1923-1946) de siyasî partilerin kurulması ve seçimlerin yapılması (tabii kâğıt üstünde) serbest idi. Ne var ki, fiiliyatta rahat şekilde ne parti kurulabildi, ne de ağız tadıyla seçimlere gidilebildi.
Dolayısıyla, her iki hükümetler döneminde de ideolojik baskı ve siyasî istibdat had safhada uygulandı. Bu sebeple, hürriyet ve demokrasi adına o dönemleri savunmanın aklî-mantıkî bir gerekçesi yoktur.
Cumhuriyet döneminde çok partili seçimlerin yapılabilmesi, ancak 1946 yılı ortalarında mümkün olabildi. Ki, o da türlü zorluklar ve baskılar altında ancak gerçekleştirilebildi.
Şimdi, o dönemin gelişmelerine biraz daha yakından bakmaya çalışalım.
*
21 Temmuz 1946’da yeni Türkiye’de ilk kez yapılan genel seçimlere iki parti (CHP-DP) ile bağımsızlar katıldı.
Netice şöyle oldu: Halkçılar 396, Demokratlar 61, bağımsızlar 7 milletvekili ile Meclis'e girme başarısını gösterdi.
*
Tek parti döneminin sözde son genel seçimi 1943'te yapılmıştı. Dolayısıyla, her dört senede bir yapılan genel seçimlerin bir sonraki tarihi 1947 yılı olacaktı.
Ne var ki, 23 yıldır iktidarda bulunan Halkçılar, henüz 6–7 aylık rakibi olan Demokratların toparlanmasına fırsat vermeden "baskın seçim" kararı aldı.
Bu handikapın yanı sıra, 1946 seçimlerinin, dikkat çekici daha başka yönleri de var. Bir-iki misal vermek gerekirse, şunu söylemek mümkün:
Birincisi: Seçim sistemi "Açık oy, gizli tasnif" prensibine dayandırılmıştı. Yani, seçmen vatandaş hangi partiye oy vereceğini jandarmanın ve sandık heyetinin gözleri önünde belirtmesi gerekiyordu. Bu durumda. iktidara rakip ve muhalif olan Demokratları tercih etmek son derece riskliydi.
İkincisi: Seçime katılan partilerin ve bağımsızların oy oranları bir türlü açıklanmadı. Zira, seçim sonuçlarıyla o tarihte sadece Adalet Bakanlığı ilgileniyordu. Her şey onun tekeline verilmişti. O da, kapalı rejimin verdiği bir alışkanlık sebebiyle, seçim sonuçlarının yurt ve iller bazındaki oranlarını açıklamayı uygun görmedi.
*
Neticede, Halkçıların karşısında yeni bir kadro ve köklü bir misyon hareketi şeklinde ortaya çıkan Demokratlar, 21 Temmuz 1946 seçimleriyle Meclis'e ilk kez adım atmış oldular.
Bu dönemde, DP'nin genel başkanı eski bir İttihatçı olan Celal Bayar'dı. Menderes ve onun gibi mazbut şahıslar ön planda değildi.
Bununla beraber, siyaset meydanına çıkan bu yeni hareketin ne mânâya geldiğini bilenlerin sayısı sınırlıydı. Reis olan kişi de tam sevilmeyince, diktacı bir rejimde ancak bu kadarlık bir netice sağlanabildi.
1950 seçimlerine gelindiğinde ise, ortaya farklı yeni bazı durumlar çıktı. Meselâ, Üstad Bediüzzaman ve umum Nur Talebeleri, Demokratlara açık bir tavır içinde destek verdi. Partinin yükselme trendine girdiği ve iktidar namzedi olduğu iyiden iyiye anlaşıldı.
Bu gelişmeye paralel olarak, Celal Bayar'ın Cumhurbaşkanı olup Köşk'e çıkacağı, dolayısıyla gönüllerin sevgilisi haline gelen Adnan Menderes'in de partinin başına geçeceği ve Başbakan olacağı hususu, kamuoyunun nazarına sunuldu. Nitekim, öyle de oldu.
Demokrat Partinin, halkın teveccühüne mazhar olup iktidara gelmesini "Eski Ahrarların dirilişi" şeklinde (B. Tenvirler: 202) değerlendiren Üstad Bediüzzaman, hayatının sonuna kadar da bu köklü siyasî misyon hareketini desteklemeye devam etti.