Rüya hacda sükût etti. Çünkü, haccın ve ondaki hikmetin ihmali, musibeti değil, gadap ve kahrı celbetti. Cezası da keffaretü’z-zünub değil, kessaretü’z-zünub oldu. Haccın bahusus tearüfle tevhid-i efkârı, teavünle teşrik-i mesaiyi tazammun eden içindeki siyaset-i âliye-i İslâmiye ve maslahat-ı vâsia-i içtimaiyenin ihmalidir ki, düşmana milyonlarla İslâm’ı, İslâm aleyhinde istihdama zemin ihzar etti.

İşte Hind, düşman zannederek, halbuki pederini öldürmüş, başında oturmuş bağırıyor. İşte Tatar, Kafkas, öldürülmesine yardım ettiği şahıs, bîçare valideleri olduğunu, “Ba’de harabi’l-Basra” anlıyor. Ayak ucunda ağlıyorlar.

İşte Arap, yanlışlıkla kahraman kardeşini öldürüp, hayretinden ağlamayı da bilmiyor. İşte Afrika, biraderini tanımayarak öldürdü, şimdi vaveylâ ediyor. İşte âlem-i İslâm, bayraktar oğlunu gafletle bilmeyerek öldürmesine yardım etti, valide gibi saçlarını çekip âh u fîzâr ediyor.

Milyonlarla ehl-i İslâm, hayr-ı mahz olan sefer-i hacca şedd-i rahl etmek yerine, şerr-i mahz olan düşman bayrağı altında dünyada uzun seyahatler ettirildi. Fa’tebirû! [Bundan ibret alın!]

“Zaruretler haramı helâl kıldığı gibi, zorlukları da kolaylaştırır.” Korkaklıkta darb-ı mesel hükmünde olan tavuk, çocukları yanında iken şefkat-i cinsiyesiyle câmusa saldırır. İşte dehşetli bir cesaret!..

Hem darb-ı mesel olmuş, keçi, kurttan havfı, “ıztırar” vaktinde mukavemete inkılâb eder, boynuzuyla kurdun karnını deldiği vâkidir. İşte harika bir şecaat!..

Fıtrî meyelân, mukavemetsûzdur. Bir avuç su, kalın bir demir gülle içinde atılsa, kışta soğuğa maruz bırakılsa, meyl-i inbisat demiri parçalar.

Evet, şefkatli tavuk cesareti, hamiyetli keçi ıztırarî şecaati gibi fıtrî bir heyecan, demir güllede su gibi zulmün bürudetli husumet-i kâfirânesine maruz kaldıkça her şeyi parçalar. (Rus mojikleri buna şahittir.)

Bununla beraber imanın mahiyetindeki harikulâde şehamet, izzet-i İslâmiyenin tabiatındaki âlempesend şecaat, uhuvvet-i İslâmiyenin intibahıyla her vakit mu’cizeleri gösterebilir.

Bir gün olur elbette doğar şems-i hakikat

Hiç böyle müebbet mi kalır zulmet-i âlem.

Eski Said Dönemi Eserleri, Sünuhat, s. 360

LUGATÇE:

darb-ı mesel: bir hâdiseden dolayı söylenen hikmetli söz.

keffaretü’z-zünub: günahların affı için Allah tarafından verilen kefaret hükmündeki hastalık ve musibetler.

kessaretü’z-zünub: günahların çoğalması.

maslahat-ı vâsia-i içtimaiye: toplum hayatına dair geniş faydalar.

meyl-i inbisat: genişleme meyli, yayılma isteği.

mukavemetsûz: mukavemeti kıran, dayanma gücünü bitiren.

Rus mojikleri: Rus köylüleri.

siyaset-i âliye-i İslâmiye: İslâm dininin yüce siyaseti.

şedd-i rahl: yola çıkma, yolcu olma.

tazammun etmek: içine almak, içermek.

tearüf: birbirini tanıma, tanışma.

teavün: yardımlaşma.

teşrik-i mesai: birlikte çalışma, işbirliği yapma.

tevhid-i efkâr: fikir birliği.