Bediüzzaman, Medresetü’z-Zehrâ projesini evvela Sultan Reşâd’a takdim ettikten sonra Van’da Şarklı Âlimlerle birlikte dilekçenin valiliğe verilmesi ile ilgili bir belgeyi çalışmamıza alalım. Bu dilekçe 19 Ağustos 1328/1 Eylül 1912 tarihinde yazılmıştır. Evvela şunu belirtelim ki, Şark’ta bir üniversite kurma fikrinin Bediüzzaman’a değil de İttihâd ve Terakkî Fırkası’na ait olduğu şeklindeki iddiaları arşiv belgeleri tamamen çürütmektedir. Zaten 1923 yılında Tan Gazetesi’ndeki haber ve Meclis’teki müzâkereler ile Tahsin Paşa’nın yazmış olduğu mektubu bu iddiaları tekzip etmektedir.
Bediüzzaman’ın Medresetü’z-Zehrâ gayretlerine kısaca temas edecek olursak hadise şöyle gelişmiştir. Sultan Reşâd’ın Rumeli seyâhatinde Kosova’dan tekrar Selânik’e dönerek, yine Barbaros zırhlı gemisiyle avdet etmiş olarak, Çanakkale Boğazı’ndan geçerken, top atışlarıyla selâmlandıktan sonra, 26 Haziran 1911 günü İstanbul’a muvasalat etmiş ve bu seyâhat böylece nihayet bulmuş olduğunu daha evvelki yazılarımızda bahsetmiştik. Bediüzzaman Hazretleri bütün fırsatları değerlendirerek, gerek İttihâd ve Terakkî erkânından, gerekse Sultan Reşâd’tan Van’da kuracağı Medresetü’z-Zehrâ’sının te’sisi hususunda kesin va’ad almıştı. O sırada Balkan Harbi de aleyhimize neticelenmiş, Kosova vilâyeti istilaya uğramıştı. Kosova’da yaptırılmasına başlanan Dâr’ül-Fünûn böylece inkıta’a uğramış oluyordu. Oraya tahsis edilen yirmi bin altını, Bediüzzaman Van Medresetü’z-Zehrâ’sı için talep etmiş ve bu talebi kabul edilmişti. Böylece Bediüzzaman’ın bu defaki muvaffakiyet gösteren iki senelik seyâhatı çok büyük faide vermiş ve semeredâr olmuştu. Zira o güne kadar vücuda getirmiş olduğu bütün eserlerini bastırmış, Van Medresetü’z-Zehrâ’sına da yirmi bin altın lira tahsisi gerçekleşmiş ve hemen onun temeline harcanmak üzere hükümetçe Van Vâliliği’ne yirmi bin altından ilk bölüm bin altının teslim edilmesine emir verilmişti. Şunu ifade edelim ki, Bediüzzaman resmî olarak tek başına bu projeyi, devleti Van’da temsil eden Van Vâlisi Tahsin Bey’e yalnız takdim etmemiş ve bilakis bölge âlimlerini de yanına alarak âlimlerle birlikte takdimde bulunmuştur.1 Bu takdimin Belgesi şudur:
Başta Van Müftüsü ve Bediüzzaman olmak üzere Şark Ulemasından Medresetü’z-Zehrâ ile alakalı taleplerini bildiren telgraf. (BOA, Dh. İd, 84/20,04/N/1332)2
19 Ağustos 1328/1 Eylül 1912,
Dâhiliye Nezâreti’ne…
En ziyâde ilme muhtaç olan Van Vilâyeti’nde aşâir ve ahâli iânesiyle Medrese-i Umûmîye-i İslâmiye namıyla bir bina-yı azim inşa edilmiş iken bi’lahare efrâd-ı ittihâd, kulub ittihâz edib elân tamir olunmuyor ve ulemânın zihinlerini tedhiş ve kendilerini me’yûs ediyor. Hakiki Meşrûtiyet-perver olan hükümet-i âdilemizden rica ederiz ki böyle bir âsâr-ı hayrın men’i füruhtu ile vüs’atına binâen bir kısmının mekteb-i sanayi olmak üzere ashâb-ı hayratın arzusu vechile medreselikde ibkâsını umûm ulemâ ve İslâmiyet nâmına istirhâm eyleriz.
Ulemâ-i meşâyih-i nakiyye nâmına müfti-i belde Sıddık Enver.
Ulemâdan Bediüzzaman Sa’id, Vilâyet müderrisi Sa’id, Ulemâdan Sıddık, Ulemâdan Mecid
Ulemâdan Musa, Ulemâdan Sâlih, Ulemâdan Sa’id, Ulemâdan Mecid, Ulemâdan Muhammed
Ulemâdan Ahmed, Ulemâdan Abdurrahman, Ulemâdan Ahmed, Ulemadan Muhammed
Ulemadan Mecid, Ulemadan Mustafa3
Dipnotlar:
1 ABIBSNİŞ, Cilt-I, s.829
2 ABIBSNİŞ, Cilt-I, s.829
3 BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi), DH. İD. 84/20,04/N/1332