Buğday, arpa, yulaf ve mısır gibi tahılların unundan yapılmış hamurun fırında, sacda veya tandırda pişirilmesiyle yapılan mübarek bir yiyecektir, ekmek.

Zer edilen tohumluk buğday, rahm-ı maderde bekler; neşv ü nema bulmak için feda eder canını. Çünkü buğdayın filizlenmesi için, önce nefsini nesline feda edip, çürümesi gerekir.

Baş gösterir, topraktan; kızgın güneş kellesini kavurur.

Eken rençper keser, biçer savurur.

Hasat, harman, değirmen; yoğrulmak, yorulmak; mayalanıp doğurmak…

Şekil alıp, pasalarla varıp, narda kavrulmak.

Ve… Nân’ı aziz ekmek olmak.

Ekmeğin topraktan mideye kadarki serüveninden başka, verilen emekler silsilesi…

Hz. Mevlânâ, “Buğdayı görün; o bize rızık olabilmek içi nice hâllere nice ölümlere uğrar” diyor ekmek olacak hububat hakkında. Ve peşi peşine sıralıyor dönüşümleri; yani mecaz olarak, ölümleri:

“Buğday tarlada sararıp ölür; biçilirken, bir kere daha ölür; harmanda dövülürken, bir daha ölür; samanından ayrılırken yine ölür; değirmende öğütülür toz olur başka bir ölüm; suya katılıp hamur olur kimliği değişir bir ölüm daha; fırında ateşe girer yanar, yine ölür; ekmek sofraya gelir kesilir, yine ölür; ağızda çiğnenir yok olur, yine ölür; midede sindirilir tamamen fenâ bulur.”1

Esasında, hububatın yaşadığı on evre, “ölmek” değil, “olmak”; nebat iken, insaniyet mertebesine yükselmektir.

Öyle de olsa, ekmek olmak için bu safhalar birer birer yaşanır.

Rabbimizin mevhibesi, bir ikramı olan ekmeğin baş üstünde yeri var.

Bunun içindir ki, yazar; “Biz ekmeği mukaddes sayarız. Yeminlerimiz onun üzerinedir. Adı ‘Allah’ın nimeti’dir. Bir ismi de nân-ı aziz”2 cümleleriyle, ekmeğin hakkını teslim ediyor.

Sofralarımızda, nimet; yokluğu ise, nikmet olan ekmeğin kıymetini bilmek, onu israf etmemek gerekir.

“Odayı, tatlı, sıcak bir kızarmış ekmek kokusu bürümüş”3 cümlesiyle, nefsine nakşolan nefis ekmeğin nefâseti ifade edildiği gibi;

“Kuru ekmekle, bayat peyniri lezzetle yiyen,

“Çeşmeden her su içerken: ‘Şükür Allah’a’ diyen”4 beyti ile de gönül tokluğu ve şükür nazara verilmektedir.

Bütün bu değerler manzumesine rağmen insanlar, ozanın ifadesiyle; “Bismillâh’sız el atıyor ekmeğe / Sofrası boş karnı doyabilmiyor.”5

Edebiyatımızda “ekmek” eksenli pek çok söz, deyim, atasözü bulunmaktadır. Meselâ:

Ekmek: Bir bitkiyi üretmek için toprağa tohum atmak veya gömmek;

Fikri, düşünceyi telkin edip yerleştirmek;

Saçmak, dağıtmak, serpmek;

Mecaz olarak, bir şeyin başlamasına yol açacak sebepleri hazırlamak;

Argoda, birini uydurma bir sebeple bırakıp gitmek; savuşmak, atlatmak, bunlardan bazıları.

“Ekmeği dizinde” sözü ise, “nankörlük” manasında kullanılmaktadır.

“İnsan” olan insana, yakışmayan bir sıfat!

“Ekmeğin tarihçesi, sekiz bin yıl öncesine kadar uzanır.

“Ekmekçiliği ve fırıncılığı ilk geliştiren insanlar, bir dizi deneme yanılma sürecinden geçmiştir.

“Ekmek, Mısırlıların başlıca gıdaları olduğu gibi; maaşlarını da ekmek üzerinden alıyorlardı, o günün çalışanları.”6

Çağımızda ekmek de çok, ‘ekmeği veren’e şükredecek sebep de.

Zülcelâl-i Ve’l-İkrâm’ma binler hamd ü senâlar.

Dipnotlar:

1- https://www.semazen.net/mesnevi-i-serif-tercumesi-cilt-5.                    

2- Yusuf Ziya Ortaç, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, 52.

3- Age.

4- Yahya Kemal Beyatlı, Kendi Gök Kubbelerimiz, 46.

5- Aşık Murat Çobanoğlu-Kars

6- https://www.tarihiiznikfirini.com/ekmegin-tarihcesi.