Sadece kutlamalarla cumhuriyet, cumhuriyet olmuyor. “Cumhuriyet” terimi, “Cumhur” sözünden türetilmiştir. “Cumhur” kelimesi Arabçada, toplu halde bulunan kavim, millet, çoğunluk gibi anlamlara gelir. O halde cumhurî idare, ya da sadece cumhuriyet, toplumun, yani milletin kendi kendisini idaresi demektir. Demokrasi, din ve vicdan hürriyeti, insan onuruna uygun yaşamak demektir.

Önemli olan adı mı, yoksa muhtevası mı? Gerçek Cumhuriyet, mana-i ismiyle değil, mana-i harfiyle olanıdır.   

Cumhuriyet, insanların insanca yaşamasını temin etmek için kurulmuş bir rejimdir. Eğer bunu temin edemiyorsa bunun adına cumhuriyet denmekle cumhuriyet olunmaz.

Adı cumhuriyet olmayan pek çok ülke vardır. Bunların adı cumhuriyet değildir, ama cumhuriyetin gayesine uygun hareket ediyor. Çünkü, yaşama standardı yüksek. Devletin yönetim şekli halifeliktir, emirliktir, sosyalisttir veya krallıktır, ama halkının refah seviyesi yüksektir. Demek uygulamaya yansımayan bir cumhuriyeti, neye yarar diye sormak lâzım. 

Bediüzzaman’a “Cumhuriyet hakkında fikrin nedir?” diye bir soru tevcih edildiğinde, “Benim dindar bir cumhuriyetçi olduğumu elinizdeki tarihçe-i hayatım ispat eder. Hülasası şudur ki: O zaman, şimdiki gibi, hali bir kubbesinde inzivada idim. Bana çorba geliyordu; ben de tanelerini karıncalara verirdim.”

Sonra dediler: “Sen, Selef-i Salihine muhalefet ediyorsun?”

Cevaben diyordum: “Hulefa-i Raşidin, herbiri hem halife, hem reis-i cumhur idi. Sıddık-ı Ekber (ra), Aşere-i Mübeşşere’ye ve Sahabe-i Kirama elbette reis-i cumhur hükmünde idi. Fakat, manasız isim ve resim değil, belki hakikat-i adaleti ve hürriyet-i şer’iyyeyi taşıyan mana-i dindar cumhuriyetin reisleri idiler.”  diye cevap vermiştir.  

Cumhuriyetin en önemli unsurlarından birisi de her sahada hürriyeti temin etmektir. Hürriyet; Cenab-ı Hakk’ın insanlara lütfettiği bir hak ve imanın hassasıdır. Cumhuriyet idaresi demokrasi ve demokratik bir yapıya sahip olmak mecburiyetindedir. Demokrasisiz bir Cumhuriyet tasavvur dahi edilemez. Demokrasi ise; gerekli bütün hak ve hürriyetlerin kabul edilmesini gerektirmektedir. Demokrasi, Allah’a kul olanın Allah’tan başka kimseye kulluk olmamasını isteyen bir sistemdir. Büyük devlet adamlarından Çörçil’e sormuşlar demokrasi nedir? O da, “Bir insanın istediği gibi giyinebilmesi, istediği işi yapabilmesi ve istediği sözü söyleyebilmesidir” demiş.

Hâkimiyetin kaynağı ve teşrii (yasama yetkisi) Allah’a aittir. Ancak hâkimiyetin meşrûiyetinin ancak adaletle gerçekleşmesi mümkündür. Bunu da gerçekleştirecek olan devlettir. Bu noktada Hâkimiyet millete aittir.

Cumhuriyet idaresinde; “Hâkimiyetin kayıtsız şartsız millete ait olması” halkın kendisini yönetecek insanları seçmesi noktasındadır. Rejimin hâkim-i efkârı umumiyenin temsilcisi olan seçimle teşkil edilen meclistir. Hükümet, meclisin emrinde ve hizmetindedir.

Türkiye’nin problemi ve sıkıntısı ne demokrasinin olmayışı ve ne de Cumhuriyetin ilkelerine sahip çıkılmadığıdır. Problem resmî ideoloji olarak yutturulmaya çalışılan kendi duygu ve düşüncelerinin gerçekleştirilmeye çalışılması ve kendi hobilerini tatmin etmeleridir. 

“Güçlülük, hakta olmalıdır” prensibini uygulamadığı sürece demokratikleşmesi mümkün olmadığı gibi toplumun her zaman geleceğine endişe ile bakan bir Türkiye olmaktan kurtulamayacaktır.