Birinci Dünya Savaşı’nın Avrupa geneline yayılması sebebiyle, Osmanlı ülkesinde resmen “Umûmî Seferberlik” hâli ilân edildi: 2 Ağustos 1914.

Bununla eşzamanlı olarak Osmanlı Devleti ile Alman Devleti arasında bir ittifak anlaşması imzalandı. Akabinde, Meclis-i Mebusan süresiz olarak tatil edilmiş oldu.

Seferberlik hali, Dünya Harbi’nin bitmesiyle de kaldırılamadı. Zira, hemen ardından İstiklâl Harbi başladı. Dolayısıyla, Türkiye'de bu olağanüstü hâlin kaldırılması, başladığı tarihten dokuz sene sonra, yani Cumhuriyet'in ilânından sonra, yani 31 Ekim 1923’de ancak mümkün olabildi.

Şimdi, o devirde yaşanmış olan gelişmelerin şöyle bir seyrine bakalım:

* * *

Temmuz ayı sonlarında (1914) Avrupa'da patlak veren Birinci Dünya Harbi’ne Osmanlı Devleti’nin de katılacağına dair ortada açık bir delil yoktu. Siyasîlerimiz, böylesi bir gelişmenin olacağına pek ihtimal vermiyordu. Balkan Savaşı’ndan henüz yeni çıkan ordunun da ne bu konuda bir öngürüsü vardı, ne de herhangi bir hazırlığı. Ne var ki, başlangıçta hiç hesapta olmamasına rağmen, Osmanlı Devleti hem savaşın tam ortasına sürüklendi, hem de en ağır faturayı ödemek durumunda kaldı. 

"Cihad Fetvâsı"

Evet, hiç hesapta yokken, kendini bir anda savaşın içinde bulan Osmanlı Devleti, Sultan Mehmed Reşad'ın emr û fermânıyla önce Seferberlik (2 Ağustos), bilâhare de "Cihad Fetvâsı"nı ilân etti. (23 Kasım 1914) 

Şeyhülislâm Ürgüplü Hayri Efendinin hazırlatmış olduğu ve bazılarınca "Cihad–ı Ekber" diye de isimlendirilen cihad fetvâsı, Fetvâ Emini Ali Haydar Efendi tarafından Fatih Camii avlusunda toplanan asker ve sivil kalabalığa hitaben okundu. 

Bilâhare bir beyannâme ile matbu olarak da neşredilen ve dünyanın hemen her tarafındaki Müslümanlara dağıtılması istenen bu cihad fetvâsı, hemen hiçbir ülkede makes bulmadı. 

İşte, İslâm devletleri ve toplulukları tarafından hakkıyla sahiplenilmeyen, dolayısıyla maksadına vâsıl olmayan bu fetvâ, ana hatlarıyla şu beş maddeyi ihtiva ediyordu: 

1- Padişahın cihad emrine herkes uymalı. 

2- İslâm Hilâfetini ortadan kaldırmak isteyen Rusya, İngiltere ve Fransa'nın idaresi altında olan bütün Müslümanların bu devletler aleyhine birleşmesi şart olmuştur. 

3- Bu farziyete rağmen cihada katılmayanlar ağır cezaya düçâr olacaklardır. 

4- İslâm (Osmanlı) askerini öldüren yukarıdaki devletlerin tebaası Müslüman askerler, büyük günah işlemiş olurlar. 

5- İngiltere, Fransa ve Rusya’nın idaresinde bulunan Müslümanların, İslâm Devleti’ne yardımcı olan Almanya ve Avusturya aleyhine harp etmeleri, bu devletin zararına olacağı için büyük günah sayılır. 

* * *

İslâm dünyasından beklediği desteği alamayan Osmanlı Devleti, Dünya Savaşı’nda bir bakıma yalnız başına kalarak Almanya ve Avusturya'nın yanında (Rusya ve İngiltere'ye karşı) harbe iştirak etmek durumunda kaldı. İslâm âlemi nazarında yaşanan bu yalnızlığın birçok sebebi vardı. 

Bunları kısaca şu şekilde sıralamak mümkün: 

* İran ve Afganistan dışındaki Müslüman ülkelerin hemen tamamı sömürge durumundaydı. Afganistan, Rusya'nın baskısı altındaydı. Şiâ olan İran ise, hiçbir zaman Osmanlı veya bir başka Müslüman ülkenin yanında savaşa girmiş değildi. 

* Osmanlı'nın iki Hıristiyan ülkenin yanında yer alması, diğer Hıristiyan ülkelerle savaşılmasına mânevî engel teşkil ediyordu. 

* Dünyadaki Müslümanların hemen tamamı, bu süreçte nisbeten yoksuldu, fakr û zaruret içinde yaşıyordu. 

* Müslümanlar, Fransa, Rusya ve İngiltere'ye karşı koyacak silâh ve mühimmat imkânına sahip değildi. 

* İttihatçıların içinde Turancılık/Türkçülük damarının kabarmış olması, başka unsurdan olan dindarları Osmanlı’dan soğuttu.